Lerpwl

Lerpwl
Math	dinas, dinas fawr
Ardal weinyddol	Dinas Lerpwl, Dinas Lerpwl, Dinas Lerpwl
Poblogaeth	513,441
Sefydlwyd	1207 ;
Pennaeth llywodraeth	Joanne Anderson
Gefeilldref/i	Shanghai, Varna, Dulyn, Odesa, Rotterdam, Cwlen, Rio de Janeiro, Guadalajara, Rosario
Daearyddiaeth
Sir	Glannau Merswy; (Sir seremonïol)
Gwlad	Lloegr
Arwynebedd	111.84 km²
Uwch y môr	70 metr
Gerllaw	Afon Merswy
Cyfesurynnau	53.4072°N 2.9917°W
Cod post	L
Pennaeth y Llywodraeth	Joanne Anderson
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Dinas yng Nglannau Merswy, Gogledd-orllewin Lloegr, yw Lerpwl (Saesneg: Liverpool). Saif ar lannau Afon Merswy.

Sefydlwyd Lerpwl fel dinas gan y brenin Seisnig John yn 1207 gyda dim ond 500 o bobl, ac arhosodd yn gymharol fach tan ddechrau'r Chwyldro Diwydiannol; ar un adeg, oherwydd fod yma cymaint o Gymry Cymraeg, fe elwid y lle yn "Brifddinas Gogledd Cymru". Tyfodd drwy ddatblygu dociau enfawr. Un ffynhonnell sylweddol o arian oedd y masnach mewn caethweision o'r Affrig; a cheir arddangosfa ar hyn lawr yn y dociau. Poblogaeth Lerpwl ydyw 439,473 (Cyfrifiad 2001).

Heddiw y ddinas ydyw ardal canolog Glannau Merswy (Saesneg: Merseyside). Yr ardaloedd eraill ydyw Knowsley, Sefton, St Helens a Chilgwri (Saesneg: Wirral). Mae pobl tu allan i Lannau Merswy yn aml yn defnyddio 'Lerpwl' (mewn ffordd anghywir) i ddisgrifio'r holl ardal.

Adnabyddir poblogaeth Lerpwl fel 'Scousers' ar ôl y cawl cynhenid o'r enw scouse, sy'n debyg i gawl Cymreig. Symbol Lerpwl ydyw aderyn sy'n edrych yn debyg i filidowcar o'r enw Liver Bird (ynghanir fel 'Laifr'). Hen enw Cymraeg ar y ddinas yw Llynlleifiad. Mae rhai yn tybio mai hyn yn cyfeirio at yr aderyn 'Lleifr', hen enw am filidowcar. Os felly, 'Llyn y Bilidowcar' yw enw'r ddinas. Ond mae yna llawer o theoriau eraill am darddiad yr enw - does neb yn siŵr o ble y daeth.

Roedd yn brifddinas answyddogol i Ogledd Cymru am gyfnod maith ac mae llawer o'r boblogaeth presennol o gefndir Gymreig. Surodd y berthynas rhwng Cymru a Lerpwl pan foddwyd Capel Celyn a Chwm Tryweryn gan Gorfforaeth Lerpwl ym 1965 er mwyn creu cronfa dŵr i gyflenwi dŵr i'r ddinas. Dywed rhai nad oedd angen boddi'r cwm o gwbl.^[1]

Mae nofel Marion Eames Hela Cnau yn rhoi hanes dynes ifanc a aeth i weini o Ogledd Cymru i Lerpwl.

Diwylliant

Lerpwl oedd Dinas Diwylliant Ewrop 2008.

Eisteddfod Genedlaethol

Cynhaliwyd Eisteddfod Genedlaethol yn Lerpwl ym 1884, 1900 a 1929. Am wybodaeth bellach gweler:

Adeiladau ac adeiladwyr

Mae dros 2500 o adeiladau rhestredig yn y ddinas, gan gynnwys 25 sydd yn Gradd I.

Rhai o’r adeiladau nodedig

tu mewn Llyfrgell William Brown

Neuadd San Siors

Adeiladau Richard Owen

Plac ar wal hen gapel ar gornel Edge Lane a Bradfield Street, Lerpwl.

Un o bensaeri enwocaf y ddinas oedd Richard Owen (1831 - 24 Rhagfyr 1891).

Prif: Richard Owens (pensaer)

Roedd yn un o benseiri mwyaf toreithiog capeli Cymreig^[2] a thai teras yn Lerpwl. Yn ôl yr hanesydd Dan Cruickshank Roedd Owens mor llwyddiannus gallai bod yn gyfrifol am (gynllunio) mwy o dai teras yng ngwledydd Prydain Oes Victoria na neb arall.^[3]

Trafnidiaeth

Gorsaf reilffordd Lime Street Lerpwl

Mae Merseytravel yn cydlynu trafnidiaeth yn ardal Glannau Merswy, gan gynnwys y ddinas.

Rheilffyrdd

Gorsaf reilffordd Lime Street Lerpwl yw'r brif orsaf sydd yn cysylltu Lerpwl gyda gweddill Lloegr a'r Alban. Mae trenau trydanol yn mynd o Lerpwl i Birmingham a Llundain ers 1 Ionawr 1962^[4]. Cwblhawyd trydaneiddio'r rheilffordd rhwng Lerpwl a Manceinion ym Mai 2015. Mae gwasanaethau lleol yn cysylltu'r orsaf a Warrington, Preston a Wigan. Mae Trafnidiaeth Cymru yn gyfrifol am wasanaethau rhwng Lerpwl, Caer a Wrecsam trwy Runcorn ers 19eg Mai 2019.^[5]

Gorsaf Merseyrail Moorfields

Merseyrail

Mae gwasanaethau ar y Llinell Gogleddol yn gweithredu o Hunts Cross yn y de o Lerpwl, drwy dwnnel o orsaf Brunswick drwy Lerpwl Canolog a Moorfields, i Southport. Mae gwasanaethau hefyd yn rhedeg o Lerpwl Canolog i Ormskirk a Kirkby.

Mae gwasanaethau ar y Llinell Cilgwri yn gweithredu o'r ddolen drwy Dwnnel Reilffordd Merswy i orsaf Hamilton Square ym Mhenbedw. Oddi yno, naill ai eu bod yn rhedeg i'r de i Hooton, lle maent yn parhau i naill ai Gaer neu Ellesmere Port, neu i'r gorllewin i ogledd Benbedw, lle mae'r llinell yn rhannu i New Brighton a West Kirby.

Mae trenau’r Llinell y Ddinas i gyd yn gadael Lime Street, ac yn mynd at Wigan neu at Fanceinion, Caer a Wrecsam neu Gryw; maent yn wasanaethau rheilffyrdd eraill yn hytrach na threnau Merseyrail.

Royal Iris of the Mersey

Fferiau

Mae gwasanaeth fferi rhwng Lerpwl a Seacombe, a drefnir gan Mersey Ferries. Mae hefyd taith 50 munud ar Afon Merswy^[6] Mae ganddynt ddau gwch, 'Snowdrop' a 'Royal Iris of the Mersey'.

Bysiau

Gweithredir mwyafrif gwasanaethau bysiau’r ardal gan gwmni Arriva, er bod cymnïau llai yn gweithio yn yr ardal hefyd, megis Cumfybus, HTL a Bysiau Avon.

Maes Awyr

Saif Maes Awyr John Lennon ar lan Afon Merswy, 6.5 cilomedr i'r de-ddwyrain o ganol y ddinas ^[7]. Enw gwreiddiol y maes awyr oedd Maes Awyr Speke; ailenwyd y maes awyr yn 2001. Mae awyrennau’n mynd o Lerpwl i Ewrop, gogledd Affrica a gweddill y Deyrnas Unedig. Mae cerflun o John Lennon yn sefyll uwchben y neuadd ‘check in’, a gwelir ar y nenfwd y geiriau ‘Above us, only sky’, llinell o’r gân Imagine.

Chwareuon

Athletau

Mae Parc Chwareuon Wavertree yn gartref i glwb athletaidd Liverpool Harriers.

Bocsio

Mae bocsio’n boblogaidd yn Lerpwl, ac mae 22 o glybiau bocsio yn y ddinas.

Criced

Mae Clwb Criced Swydd Gaerhirfryn yn chwarae gemau yn Lerpwl bob tymor.^[8] Mae Cystadleuaeth Criced Lerpwl a Chylch yn un bwysig.

Golff

Lleolir Clwb Golff Brenhinol Lerpwl yn Hoylake, ar Gilgwri. Cynhaliwyd y Bencampwriaeth Agored a Chwpan Walker yno sawl gwaith.

Gymnasteg

Mae Canolfan Gymnasteg Heol y Parc yn cynnig hyfforddiant o safon uchel.

Nofio

Agorwyd canolfan nofio ym Mharc Chwareuon Wavertree yn 2008. Mae Clwb Nofio Dinas Lerpwl wedi bod yn bencampwyr y cynghrair genedlaethol wythwaith yn ystod yr un ar ddeg mlynydd diwethaf.

Pêl-droed

Mae gan Lerpwl 2 dîm yn chwarae yn Uwch Gyngrair Lloegr, Liverpool F.C., sydd yn chwarae yn Anfield, ac Everton F.C., sydd yn chwarae ym Mharc Goodison.

Pêl fas

Mae Lerpwl yn un o 3 dinas ym Mhrydain lle chwareuir pêl fas (Caerdydd a Chas-Newydd yw’r lleill) Y clwb hynaf ym Mhrydain yw Liverpool Trojans.

Pêl fasged

Ymunodd Everton Tigers, yn cysylltiedig â’r club pêl-droed, â Chynghrair Brydeinig Pêl fasged yn 2007, yn chwarae yn Academi Chwareuon Greenbank, cyn symud i Arena Echo.Torrwyd y cysylltiad gyda’r clwb pêl-droed yn 2010, ac ail-enwyd y clwb Mersey Tigers.

Rasio ceffylau

Cynhelir y Grand National yn Aintree bob mis Ebrill.

Seiclo

Mae clybiau seiclo yn y ddinas, megys Liverpool Century, yn ogystal â nifer o glybiau seiclo cymdeithasol.^[9]

Tenis

Mae Clwb Criced Lerpwl wedi cynnal Cystadleuaeth Rhyngwladol Tenis Lerpwl ers 2014 ^[10]. Mae Rhaglen Ddatblygu Tenis Lerpwl, cynhaliwyd yng Nghanolfan Tenis Wavertree, yn un o’r mwyaf ym Mhrydain.

Gefeilldrefi

Preswylyddion enwog

The Beatles (John Lennon, Paul McCartney, George Harrison a Ringo Starr)
Cilla Black (g. 1943), actores
Lewis Casson, actor o Gymro
Ken Dodd (g. 1927), comediwr
William Ewart Gladstone (1809-1898), gwleidydd
Niall Griffiths (g. 1966), nofelydd

Cyfeiriadau

↑ [1]
↑ Capeli Cymru: Richard Owens adalwyd 31 Mai 2016
↑ BBC 4 Dan Cruickshank: At Home with the British Pennod dau The Terrace, darlledwyd gyntaf 26 Mai 2016
↑ Cadwallader & Jenkins 2010, t. 56
↑ "Gwefan Trafnidiaeth Cymru". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2019-11-11. Cyrchwyd 2019-11-11.
↑ "Gwefan Mersey Ferries". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-01-02. Cyrchwyd 2019-12-07.
↑ "Liverpool - EGGP". NATS (Services) Limited. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 27 Chwefror 2012. Cyrchwyd 1 Ionawr 2009.
↑ "Lancashire win County Championship Division One title". BBC Sport. 15 Medi 2011. Cyrchwyd 21 Tachwedd 2015.
↑ Gwefan cyclinguk.org
↑ "Liverpool International Tennis Tournament 2014". Liverpool Tennis. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-08-27. Cyrchwyd 21 Tachwedd 2015.

Gweler hefyd

Rhestr enwau Cymraeg ar drefi a llefydd eraill yn Lloegr

Dolennau allanol

(Saesneg) Cyngor y ddinas Archifwyd 2006-03-28 yn y Peiriant Wayback

gw • sg • go

Dinasoedd a threfi Glannau Merswy

Dinas
Lerpwl
Trefi
Bebington · Bootle · Bromborough · Crosby · Formby · Halewood · Heswall · Hoylake · Huyton · Kirkby · Litherland · Maghull · New Brighton · Newton-le-Willows · Penbedw · Prescot · Southport · St Helens · Wallasey · West Kirby

Eginyn erthygl sydd uchod am Glannau Merswy. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato

[1] [1]

[2] Capeli Cymru: Richard Owens adalwyd 31 Mai 2016

[3] BBC 4 Dan Cruickshank: At Home with the British Pennod dau The Terrace, darlledwyd gyntaf 26 Mai 2016

[4] Cadwallader & Jenkins 2010, t. 56

[5] "Gwefan Trafnidiaeth Cymru". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2019-11-11. Cyrchwyd 2019-11-11.

[6] "Gwefan Mersey Ferries". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-01-02. Cyrchwyd 2019-12-07.

[aip-7] "Liverpool - EGGP". NATS (Services) Limited. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 27 Chwefror 2012. Cyrchwyd 1 Ionawr 2009.

[8] "Lancashire win County Championship Division One title". BBC Sport. 15 Medi 2011. Cyrchwyd 21 Tachwedd 2015.

[9] Gwefan cyclinguk.org

[10] "Liverpool International Tennis Tournament 2014". Liverpool Tennis. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-08-27. Cyrchwyd 21 Tachwedd 2015.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]