Wicipedia

Orion (mytholeg)

Ym mytholeg Groeg, roedd Orion (Groeg yr Henfyd: Ὠρίων[1] neu Ὠαρίων, Lladin: Orion[2]) yn gawr o heliwr a osodwyd gan Zeus ymhlith y sêr fel y cytser Orion.

Orion
Enghraifft o'r canlynolduw Groeg Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia
Engrafiad o Orion gan Johann Bayer's Uranometria, 1603 (Llyfrgell US Naval Observatory)

Dywed ffynonellau hynafol am nifer o straeon gwahanol am Orion; mae dau brif fersiwn o ei enedigaeth ac mae sawl fersiwn o'i farwolaeth. Mae'r penodau pwysicaf yn cofnodi ei enedigaeth rhywle yn Boeotia, ei ymweliad â Chios lle y cyfarfu Merope ac ar ôl iddo ei threisio, yn cael ei ddallu gan ei thad, Oenopion, yna adfer ei olwg yn Lemnos, ei hela gyda Artemis ar Creta, ei farwolaeth gan fwa Artemis neu gan bigiad y sgorpion mawr a ddaeth yn Scorpio, a'i ddyrchafiad i'r nefoedd. Mae'r rhan fwyaf o'r ffynonellau hynafol yn hepgor rhai o'r cyfnodau hyn ac mae nifer yn adrodd dim ond un. Gall yr amrywiad ddigwyddiadau hyn yn wreiddiol fod yn ddigwyddiadau ar wahan a chwbl ddi-gyswllt, ac mae'n amhosib i ddweud os yw'r hepgoriadau yn fyrder syml neu'n cynrhychioli anghytuno go iawn. 

Mewn llenyddiaeth Groegaidd mae Orion yn ymddangos gyntaf fel heliwr mawr yn epig Homer yr Odyseia, lle mae Odysews yn gweld ei gysgod yn y isfyd. Mae esgyrn moel hanes Orion yn cael eu adrodd gan gasglwyr mythau Helenistaidd a Rhufeinig, ond nid oes fersiwn llenyddol o'i anturiaethau'n bodoli a all, er enghraifft, gael eu cymharu â hynny sydd ar gael o hanes Jason yn Argonautica gan Apolonius Rhodes neu Medeia gan Euripides; y cofnod yn Fasti gan Ofydd ar gyfer 11 Mai yw'r gerdd ar enedigaeth Orion, ond dyna un fersiwn o un hanes. Mae'r darnau o chwedl sydd wedi goroesi wedi ei ddarparu maes ffrwythlon ar gyfer dyfalu am y cyfnod cynhanesyddol a mytholeg Groegaidd.

Gwasanaethodd Orion nifer o rolau mewn diwylliant Groeg hynafol. Yr hanes am anturiaethau o Orion, yr heliwr, yw'r un lle rydym yn cael y rhan fwyaf o'r dystiolaeth (a hyd yn oed ar hynny nid oes fawr iawn); ef hefyd yw personoliad y cytser o'r un enw; fe'i mawrygwyd fel arwr, yn yr ystyr Groegaidd, yn ardal Boeotia; ac y mae yn un darn achosegol sy'n dweud mai Orion oedd yn gyfrifol ffurf presennol Culfor Sisili.

Chwedlau

golygu

Homer ac Hesiod

golygu

Ceir Orion ei grybwyll yn llenyddiaeth mwyaf hynafol Groeg sydd wedi goroesi, sydd yn ôl pob tebyg yn dyddio yn ôl i'r 7fed neu'r 8g CC, ond sydd ymysg y cynhyrchion o draddodiad llafar sydd gyda gwreiddiau sawl canrif yn gynharach. Yn 'Iliad' Homer (gwel Iliad) mae Orion yn cael ei ddisgrifio fel cytser, a'r seren Sirius yn cael ei grybwyll fel ei gi.[3] Yn yr Odyssey, gwel Odysseus ef yn hela yn yr isfyd gyda chlwb efydd, lleiddiad gwych o anifeiliaid; mae'n cael ei grybwyll hefyd, fel cariad i Eos, Duwies y Wawr, a'i lladdwyd gan Artemis, ac fel y mwyaf golygus o'r ddaearanedig.[4] Yn Gwaith a Diwrnodiau gan Hesiod, mae Orion hefyd gytser, yn un lle mae ei wawrio a machlud gyda'r Haul yn cael ei ddefnyddio i gyfrif y flwyddyn.[5]

 
Darlun Daniel Seiter o 1685 o Diana tros gorff Orion, cyn iddo esgyn i'r nefoedd.

Adroddwyd chwedl Orion yn ei gyfanrwydd gyntaf mewn gwaith coll Hesiod, yn ôl pob tebyg yr Astronomia; fe wneir cyfeiriadau syml at Hesiod gyfeirio at hyn, oni nodir yn wahanol. Mae'r fersiwn hon yn cael ei adnabod drwy'r waith o awdur Helenistaidd ar y cytserau; ei fod yn rhoi crynodeb gweddol hir o drafodaeth Hesiod ar Orion.[6] Yn ôl y fersiwn hwn, Orion yn debygol, oedd mab, y môr-duw Poseidon ac Euryale,[7] merch Minos, Brenin o Creta. Oherwydd ei dad, Poseidon, gallai Orion gerdded ar y tonnau; ac ei fod wedi cerdded i ynys Chios lle y meddwodd ac ymosododd ar Merope,[8] merch Oenopion, y pennaeth yno. Mewn dial, dallwyd Orion ga Oenopin a gyrrodd ef i ffwrdd. Baglodd Orion ar Lemnos , lle roedd gan Hephaestus — y cloff-ofaint dduw — ei efail. Meddai Hephaestus wrth ei was, Cedalion, i arwain Orion i'r Dwyrain eithaf lle bu i Helios, yr Haul, ei iachau ef; cariodd Orion Cedalion o gwmpas ar ei ysgwyddau.Dychwelodd Orion i Chios i gosbi Oenopion, ond cuddiodd y brenin o'r neilltu o dan y ddaear a dihangodd rhag dicter Orion. Aeth taith nesaf Orion ag ef yn ei ôl i Creta lle aeth i hela â'r dduwies Artemis a'i mam Leto, ac yn ystod yr helfa, bygythiodd i ladd pob anifail oedd ar y Ddaear. Gwrthwynebodd y Fam Ddaear ac anfonnodd sgorpion mawr i ladd Orion. Mae'r creadur yn llwyddo, ac ar ôl ei farwolaeth, gofynnodd y duwiesau i Zeus i roi lle i Orion ymhlith y cytserau. Cytunnodd Zeus, ac fel cofeb i farwolaeth yr arwr, ychwanegodd y Sgorpion i'r nefoedd hefyd.[9]

Ffynonellau eraill

golygu

Er bod gan Orion ychydig o linellau yng ngherddi Homeric ac yn Gwaith a Diwrnodau, mae'r rhan fwyaf o'r straeon amdano wedi eu cofnodi mewn cyfeiriadau achlysurol ac yn eithaf aneglur mewn ysgrifau ddiweddarach. Bu i'r un bardd mawr safoni'r chwedl.[10] Mae ffynonellau hynafol ar gyfer chwedl Orion yn bennaf mewn ffurf nodiadau ymylol y beirdd hynafol (scholia) neu casgliadau gan ysgolheigion yn ddiweddarach, yr hyn sy'n gyfateb i gyfeirnodau gweithio modern neu wyddoniaduron; mae hyd yn oed chwedl Hesiod 'Seryddiaeth' yn goroesi yn unig mewn casgliad o'r fath. Mewn nifer o achosion, gan gynnwys y crynodeb o Seryddiaeth, er bod y gwaith sydd wedi goroesi yn dwyn enw'r ysgolhaig enwog, sef Apollodorus o Athen, Eratosthenes, neu Gaius Julius Hyginus, mae'r yr hyn sydd wedi goroesi'n naill ai'n waith ffug hynafol neu'n dalfyriad o'r casgliad gwreiddiol gan awdur diweddarach o alluedd amheus. Mae golygyddion y testunau hyn yn awgrymu eu bod o bosibl wedi dwyn yr enwau o ysgolheigion mawr oherwydd eu bod yn dalfyriadau, neu hyd yn oed nodiadau disgybl, yn seiliedig ar waith yr ysgolheigion.[11]

Mae i ymylon copi o'r Iliad yr Ymerodres Eudocia yn cynnwys crynodeb o nodyn bardd Helenistaidd[12] sydd yn adrodd hanes wahanol o eni Orion. Yma mae'r duwiau Zeus, Hermes, a Poseidon yn dod i ymweld â Hyrieus o Tanagra, sydd yn paratoi rhost c tarw cyfan ar eu cyfer.[13] Pan maent yn cynnig ffafr iddo, mae Hyrieus yn gofyn am genedigaeth meibion. Mae'r duwiau yn cymeryd croen y tarw ac yn alldaflu neu basio dŵr i mewn iddo[14] ac yna'n ei gladdu'n y ddaear, ac yna yn dweud wrth Hyrieus i'w gloddio i fyny deng mis[15] yn ddiweddarach. Pan mae'n dilyn eu cyfarwyddiadau deng mis yn ddiweddarach, mae'n dod o hyd Orion; ac mae hyn yn esbonio pam fod Orion yn ddaearanedig.[16]

Mae ail hanes llawn ohono, (sydd hyd yn oed yn fyrrach na chrynodeb Hesiod) mewn casgliad o chwedlau o gyfnod Rhufeinig; lle mae cyfrif o Orion yn seiliedig i raddau helaeth ar y chwedlonwr a bardd Pherecydes o Leros. Yma caiff Orion ei ddisgrifio fel ddaearanedig ac yn enfawr o ran maint. Mae'r fersiwn hon hefyd yn sôn am Poseidon a Euryale fel ei rieni. Mae'n sôn am briodas gyntaf i Side cyn ei briodas i Merope. Yr holl sy'n hysbys am Side yw bod Hera yn ei thaflu hi i fewn i Hades am ei bod yn cystadlu'n erbyn ei harddwch. Mae hefyd yn rhoi fersiwn gwahanol o farwolaeth Orion, na fersiwn yr Iliad: lle bu i Eos, y Wawr, syrthio mewn cariad gyda Orion a aeth ag ef i Delos lle bu i Artemis ei lladd.[17]

Mewn naratif arall gan awdur Lladin o'r enw Hyginus, mae nodiadau cryno, tri paragraff o hyd.[18] Mae'n dechrau gyda'r hanes o enedigaeth Orion yn ymwneud â'r croen tarw, lle mae'r ffynhonnell hon yn priodoli Callimachus a Aristomachus, ac yn lleoli'r hanes yn Thebes neu Chios.[19] Mae gan Hyginus ddwy fersiwn, lle mae un fersiwn yn hepgor Poseidon;[20] hon, yn ôl un adolygydd modern yw'r fersiwn wreiddiol.[21]

Mae'r un ffynhonnell yn sôn am ddwy hanes o farwolaeth Orion. Mae'r gyntaf yn dweud oherwydd ei fod wedi "byw ynghlwm â chyfeillgarwch gryf" ag Oenopion, ei fod wedi brolio wrth Artemis a Leto y gallai ladd unrhyw beth a ddaeth o'r Ddaear. Bu Gaia, (y personoliad o Ddaear mewn mytholeg Groegaidd) wrthwynebu hyn gan greu'r Sgorpion.[22] Yn yr ail hanes, gwrthwynebodd Apollo gariad ei chwaer Artemis tuag at Orion, ac un tro wrth weld Orion nofio gyda dim ond ei ben yn weladwy, bu i Apollo herio'i chwaer i saethu ar y marc yn y dŵr, y mae hi'n ei daro, a'i ladd.[23] Mae'n cysylltu Orion gyda nifer o'r cytserau, nid yn unig Scorpio. Bu i Orion erlid Pleione, mam y Pleiades, am saith mlynedd, hyd nes i Zeus ymyrryd a chodi pob un ohonynt at y sêr.[24] Yn Gwaith a Diwrnodau, mae Orion yn erlyn y Pleiades eu hun. Canis Minor a Canis Major yw ei gŵn, a gelwir yr un blaen yn Procyon. Maent yn mynd ar drywydd Lepus, yr ysgyfarnog, er i Hyginus awgrymu i rai adolygwyr feddwl fod hyn yn ysglyfaeth rhy sylfaenol ar gyfer y bonheddig Orion ac ei fod yn hytrach wedi mynd ar drywydd Taurus.[25] Mae chwedlonwr mytholeg o'r Dadeni yn ychwanegu enwau eraill ar gyfer cŵn Orion: Leucomelaena, Maera, Dromis, Cisseta, Lampuris, Lycoctonus, Ptoophagus, Arctophonus.[26]

Amrywiadau

golygu

Mae nifer o amrywiadau gan awduron eraill. Mae'r rhan fwyaf o'r rhain yn gysylltiedig cyfeiriadau mewn cerddi a scholiasts. Mae'r bardd Rhufeinig Vergil yn dangos Orion fel cawr a gerddai drwy y Môr Aegean gyda y tonnau yn torri yn erbyn ei ysgwyddau; yn hytrach na chwedlonwyr mwy diweddar, yn cerdded ar y dŵr.[27] Ceir hefyd nifer o gyfeiriadau i Hyrieus fel tad Orion a bod hyn yn ei gysylltu i amryw o leoedd yn Boeotia, gan gynnwys Hyria; gall hyn fod y stori wreiddiol (er nad y cyntaf i'w ardystio), ers i Hyrieus yn ôl pob tebyg fod yn eponym o Hyria. Fe'i gelwir hefyd yn Oeneus, er nad yw'n cael ei enwi'n y Oeneus Calydonaidd.[28] Dywed 'scholia' hynafol eraill, fel dywed Hesiod, mae Orion oedd mab Poseidon ac roedd ei fam yn ferch i Minos; ond iddynt alw'r ferch yn Brylle neu Hyeles.[29] Mae dwy fersiwn lle lladdwyd Orion gan Artemis, naill ai gyda'i saethau neu drwy gynhyrchu'r Sgorpion. Yn yr ail fersiwn, bu farw Orion gan bigiad y Sgorpion fel sy'n digwydd yn Hesiod. Er nad yw Orion yn gorchfygu'r Sgorpion yn unryw fersiwn, mae nifer o amrywiadau'n cael yr anifail yn marw o'i glwyfau. Mae nifer o gymhellion yn cael eu rhoi i Artemis. Un yw bod Orion yn brolio am ladd anifeiliaid ac yn herio Artemis i gystadleuaeth ddisgen. Un arall yw ei fod wedi ymosod ar naill ai Artemis ei hun neu Opis, Hyperborean morwyn yn ei chriw o helwyr benywaidd.[30] Yn ôl ei ddisgrifiad byr, dywed Aratus, yn ei Seryddiaeth, cyfunir elfennau o'r chwedl: yn ôl Aratus, bu i Orion ymosod ar Artemis tra'n hela ar Chios, a bu i'r Scorpion ei ladd.[31] Yn ôl fersiwn Nicander, yn ei Theriaca, mae sgorpion o faint cyffredin yn cuddio o dan garreg (oligos) bach.[32]

Mae'r rhan fwyaf o fersiynau o'r hanes sy'n parhau ar ôl marwolaeth Orion yn dweud am y duwiau'n codi Orion, a'r Sgorpion i'r sêr, ond hyd yn oed yma mae amryw fersiwn yn bodoli: Mae beirdd hynafol yn amrywio yn fawr o ran pwy ddychwelodd Aesculapius yn ôl o'r meirw.[33] Mae'r bardd Argive epig, Telesarchus wedi ei ddyfynnu'n dweud mewn 'scholion' yn honi fod Aesculapius wedi atgyfodi Orion.[34] Mae awdurdodau hynafol eraill yn cael eu dyfynnu yn ddienw fod Aesculapius wedi iacháu Orion ar ôl iddo gael ei dallu gan Oenopion.[35]

Y hanes Orion ac Oenopion hefyd yn amrywio. Mae un ffynhonnell yn cyfeirio at Merope fel gwraig Oenopion ac nid ei ferch. Mae un arall yn cyfeirio at Merope fel merch Minos ac nid Oenopion.[36] Yn y fersiwn hiraf o'r hanes hon (tudalen yn y Loeb) mae casgliad o gynllwynion melodramatig a luniwyd gan y fardd Alecsandraidd er mwyn i'r Rufeiniwr Cornelius Gallus i'w gwneud yn benillion Lladin.[37] Mae'n disgrifio Orion yn lladd bwystfilod gwyllt Chios ac yn ysbeilio trigolion eraill yr ynys i dalu gwaddol ar gyfer priodi merch Oenopin, sy'n cael ei galw'n Aëro neu Leire.[38] Nid oedd Oenopion yw ferch briodi unrhyw un tebyg i Orion ond, yn y pen draw yn ei rwystredigaeth, fe torrodd fewn yw hystafell wely â'i threisio. Mae'r testun yn awgrymu i Oenopion ddallu Orion yn y fan a'r lle.

 
Lluniodd Johannes Hevelius y cytser Orion yn Uranographia, yn ei lawlyfr nefolaidd yn 1690.

Mae Lucian yn cynnwys llun gyda Orion mewn disgrifiad rhethregol o adeilad delfrydol, lle mae Orion yn cerdded i mewn i'r Haul cynnar gyda Lemnos gerllaw, a Cedalion ar ei ysgwydd. Mae'n adennill ei olwg yno gyda Hephaestus dal i wylio'n y cefndir.[39]

“ The next picture deals with the ancient story of Orion. He is blind, and on his shoulder carries Cedalion, who directs the sightless eyes towards the East. The rising Sun heals his infirmity; and there stands Hephaestus on Lemnos, watching the cure.[40] ”

Mae ffynonellau Lladin yn ychwanegu mae Oenopion oedd mab Dionysus.Anfonodd Dionysus satyrs i wneud i Orion gysgu'n drwm fel y gallai gael ei dallu. Mae un ffynhonnell yn dweud yr un hanes ond yn trosi Oenopion i Minos o Creta. Mae'n ychwanegu bod oral yn dweud wrth Orion y gall ei olwg gael ei adfer trwy gerdded tua'r dwyrain ac yn ei fod wedi dod o hyd yw ffordd drwy wrando ar forthwyl y Cyclops, gan osod Cyclops fel tywys ar ei ysgwydd; nid yw'n sôn am Cabeiri neu Lemnos—mae hyn yn ôl pob tebyg y stori o Cedalion wedi ei ail-lunio. Dywedir y gallai Hephaestus a Cyclopes wneud mellt; maent yn cael eu cyfuno mewn ffynonellau eraill.[41] Mae un 'scholion', mewn cerdd Lladin, yn esbonio fel fu i Hephaestus roi ceffyl i Orion fel rhodd.[42]

Dyfynnai Giovanni Boccaccio awdur Lladinaidd coll ar gyfer yr hanes lle roedd Orion a Candiope yn fab a march i Oenopion, brenin Sicily. Tra bod y forwyn heliwr Orion yn cysgu mewn ogof, hudwyd ef gan Fenws; a wrth iddo wedyn adael yr ogof, gwelodd ei chwaer yn disgleirio wrth iddi groesi o'i flaen. Fe dreisiodd Orion ei chawer a phan glywodd eu tad am hyn, fe alltudiwyd Orion. Ymgynghorodd Orion ag oracl, a ddywedodd wrtho am fynd tua'r dwyrain, lle byddai'n adennill gogoniant brenhiniaeth. Hwyliodd Orion, Candiope, a'u mab Hippologus i Thrace, "talaith i'r dwyrain o Sisili". Yno fe orchfygodd Orion y trigolion, a daeth yn adnabyddus fel mab Neifion. Ei fab a genhedlodd y Dryas a grybwyllir yn Statius.[43]

Cwlt a gwerthfawrogiad poblogaidd 

golygu

Yn y wlad Groeg Hynafol, roedd i Orion cwlt arwr yn rhanbarth Boeotia. Mae'r nifer o leoedd sy'n gysylltiedig â'i enedigaeth yn awgrymu fod y cwlt yn gyffredin.[44] Y man sy'n cael ei grybwyll amlaf oedd Hyria, a oedd yn rhan o diriogaeth Tanagra. Bu i wledd i Orion gael ei gynnal yn Tanagra mor ddiweddar ag amser yr Ymerodraeth Rufeinig.[45] Roedd ganddynt fedd i Orion[46] yn fwyaf tebygol wrth droed Mynydd Cerycius (nawr Mynydd Tanagra).[47][48] Dadlai Maurice Bowra fod Orion yn arwr cenedlaethol y Boeotians, gymaint ag yr oedd Castor a Phollux i'r Dorianwyr.[49] Mae'n seilio hyn ar yr epigram Athenaidd ar Frwydr Coronea phan rhoddodd arwr oracl i fyddin y Boeotiaid, ac yna ymladdodd gyda nhw a threchu'r Atheniaid.

Roedd ysgol farddoniaeth epig Boeotia yn bennaf yn ymwneud â llinachau'r duwiau ac arwyr; bu i awduron mwy diweddar ymhelaethu ar y we hwn.[50] Mae nifer o fythau eraill ynghlwm â Orion yn y ffordd yma: mae darn o frwynbapur gan y bardd Boeotiaidd Corinna yn rhoi hanner cant o feibion (nifer traddodiadol) i Orion. Roedd hyn yn cynnwys yr arwr oracwlaidd Acraephen, sydd, wrth ganu, a roddodd ymateb i Asopus ynglŷn â merched Asopus a cafodd eu herwgipio gan y duwiau. Cannodd Corinna am Orion yn gorchfygu ac enwi holl dir y wawr.[51] Dadlai Bowra fod Orion ei fod wedi cyflwyno oraclau hefyd, mwyaf tebyg mewn cysegrfan gwahanol.[52][53] Dywed Hyginus mai Menodice, merch Orion oedd mam Hylas.[54] Dyed chwedlonwr arall, Liberalis, am Menippe a Metioche, merched Orion, a aberthodd eu hunain ar gyfer eu gwlad, ac fe'u trawsnewidwyd i sêr gynffon.[55]

 
Ffynnon Orion, ym Messina, yr Eidal

Mae i Orion hefyd gysylltiad achosegol i ddinas Messina yn Sicily. Ysgrifennodd Diodorus siculus o Sisili hanes y byd i fyny at ei amser ei hun (ar ddechrau teyrnasiad ymerawdwr Augustus). Mae'n dechrau gyda'r duwiau ac arwyr. Ar ddiwedd y rhan hon o'r gwaith, dywed am ddau hanes o Orion a'i waith daearol yn Sisili. Mae un yn adrodd sut y bu i Orion roi cymorth i Zanclus, sylfaenydd Zancle (yr hen enw ar gyfer y Messina), gan adeiladu'r pentir sy'n ffurfio'r harbwr.[56] Y llall, lle priodolwyd Diodorus i Hesiod, sydd yn sôn am amser lle roedd môr eang rhwng Sicily a'r tir mawr. Adeiladodd Orion y Peloris cyfan, y Punta del Faro, a theml i Poseidon ar ben draw'r penrhyn, cyn iddo ymgartrefu'n Euboea. Yan cafodd ei "rifo ymhlith sêr y nefoedd, ac felly enillodd ido'i hun gofiant anfarwol".[57] Adnabyddodd yr hanesydd a'r mathemategydd o'r Dadeni Francesco Maurolico, a ddaeth o Messina, olion teml i Orion ger Eglwys Gadeiriol bresennol Messina.[58] Cynlluniodd Maurolico hefyd ffynnon addurnedig, ac adeiladwyd gan y cerflunydd Giovanni Angelo Montorsoli yn 1547, gyda Orion yn ffigwr canolog, symbol yr Ymerawdwr Siarl V, hefyd yn feistr ar y môr ac yn adferwr o Messina;[59] mae Orion yn dal i fod yn symbol poblogaidd y ddinas.

Mae delweddau o Orion yn anodd yw hadnabod maewn celf glasurol, ac mae enghreifftiau amlwg yn brin. Mae yna nifer o ddelweddau o hanes Hynafol Groeg o helwyr yn cario pastynnau a allai gynrychioli Orion,[60] ond gall enghreifftiau generig fel hyn hefyd gynrychioli nodweddiadau "heliwr" cynddelwaidd, neu yn wir Heracles.[61] Mae rhai hawliadau wedi eu gwneud bod celf Groegaidd eraill yn cynrychioli agweddau penodol ar fytholeg Orion. Mae traddodiad o'r math hwn wedi cael ei ganfod yn y 5g CC mewn crochenwaith Groegaidd gan—John Beazley a nododd olygfa o Apollo, gyda phalmwydd Delian yn ei law, yn dial ar Orion oherwydd ei ymgais i dreisio Artemis, tra bod ysgolhaig arall wedi nodi golygfa o Orion ymosod ar Artemis fel y mae hi yn dial gan neidr (cyfatebol i y sgorpion) mewn criw-angladdol —a dybwyd, yn symbol o'r gobaith y byddai hyd yn oed y gallai Orion y troseddwr gael ei wneud anfarwol, yn ogystal â golygfa seryddol lle y credir i Cephalus sefyll i fewn ar gyfer Orion ac yn ei gytser, hefyd yn adlewyrchu'r system hon o eiconograffeg.[62] Hefyd, gall cyfreslun bedd yn Taranto (ca. 300 CC) fod yn dangos Orion ymosod ar Opis.[63] Ond mae'r portreadau cyharaf o Orion sydd wedi goroesi yw gweld mewn celf clasurol Rufeinig, mewn portreadau o olygfeydd o'r Isfyd yn yr Odyssey a ddarganfuwyd ar y Fryn Esquiline (50-40 CC). Mae Orion hefyd yn cael ei weld ar basgerflun o'r 4g,[64] ar hyn o bryd ar wal yn ardal Porto, Napoli. Codai cytser Orion ym mis Tachwedd, ar ddiwedd y tymor hwylio traddodiadol, a oedd yn gysylltiedig â thywydd stormus,[65] ac ymestynnai'r nodweddion i'r Orion chwedlonol—gall y basgerflun fod yn gysylltiedig gyda morwyr y ddinas.

Dehongliadau

golygu

Dadeni

golygu
 
Apollo, Vulcan a Mercher yn beichiogi Orion yn nameg y tri-dad "plentyn athronyddol". Mae'r arlunydd yn sefyll ar y chwith; Mawrth ar y dde. Cyhoeddwyd yn 1617.

Mae mythograffwyr wedi trafod Orion ers o leiaf dysgu clasurol y Dadeni; roedd y dehongliadau'r Dadeni yn alegorïaidd. Yn y 14g, dehanglodd Boccaccio hanes y croen tarw fel cynrychioliad o'r beichiogaeth-dynol; y croen tarw yw'r groth, Neifion yw lleithder y semen, Iau yw'r gwres, a Mercher yw'r oerni benywaidd; eglurodd hefyd farwolaeth Orion yn nwylo'r Lleuad-dduwies fel y Lleuad yn cynhyrchu stormydd y gaeaf.[66] Roedd mythograffwr Eidaleg o'r 16rg ganrif 16g Natalis Comes yn dehongli hanes gyfan Orion fel alegori o esblygiadg gwmwl storm: Anedig gan aer (Zeus), dŵr (Poseidon), â'r Haul (Apollo), mae'r cwmwl yn cael ei daenu (Chios, fel y deilliai Comes o χέω, "arllwys allan"), yn codi er bod yr awyr uchaf (Aërope, fel mae Comes yn sillafu Merope), yn oeri (yn cael ei ddallu), ac yn troi i law gan y Lleuad (Artemis). Mae Comes hefyd yn esbonio sut y bu i Orion gerdded ar y môr: "Ers i'r rhan ysgafnach o'r dŵr sy'n deneuach arnofio ar yr wyneb, dywedir i Orion ddysgu gan ei dad sut i gerdded ar ddŵr."[67] Yn yr un modd, bu i genhedliad Orion ei wneud yn symbol o'r plentyn athronyddol, yn alegori o athroniaeth a darddodd o nifer o ffynonellau, yn y Dadeni fel mewn gwaith alcemegol, gyda rhai amrywiadau. Yn y 16g bu i'r alcemegydd Almaenig Michael Maier rhestru'r tadau fel Apollo, Vulcan a Mercher,[68] ac yn y 18fed-ganrif fe'u henwyd gan yr alcemegydd Ffrengig Antoine-Joseph Pernety fel Wranws, Neifion a Mercher.[69]

Modern

golygu

Mae mythograffwyr modern wedi gweld hanes Orion fel ffordd i gael mynediad i straeon gwerin lleol ac arferion cyltig/cultic uniongyrchol heb ymyrraeth o diwylliant hynafol uchel.[70] Mae nifer ohonynt wedi egluro Orion, oll trwy eu ddehongliadau eu hunain o Groeg yn y cyfnod cynhanesyddol ac o sut y mae mytholeg Groeg yn ei gynrychioli. Mae rhai pwyntiau o gytundeb cyffredinol rhyngddynt: er enghraifft, bod yr ymosodiad ar Opis yn ymosodiad ar Artemis, am fod Opis yn un o enwau am Artemis.[71]

Roedd mudiad yn hwyr yn y 18ed ganrif i ddehongli holl arwyr Boeotiaidd fel personoli'r cytserau'n unig;[72] Ers hynny mae cytundeb eang wedi ei gyrraedd for myth Orion yn bodoli cyn bodolaeth y cytser a elwid ar ei ôl. Mae Homer, er enghraifft, yn sôn am Orion, yr Heliwr, ac Orion, y cytser, ond nid yw'n byth yn drysu rhwng y ddau.[73] Unfaith bu i Orion gael ei gydnabod fel cytser, bu i seryddiaeth yn ei dro i effeithio ar y myth. Gall hanes Side fod yn ddarn o fytholeg seryddol. Golygai'r gair Groegaidd side 'pomgranad', sy'n dwyn ffrwythau tra bod Orion, y cytser, i'w weld yn awyr y nos.[74] Awgrymodd Rose ei fod yn gysylltiedig â Sidae yn Boeotia, a bod y pomgranad, fel arwydd o'r Isfyd, yn gysylltiedig â'i disgyniad yno.[75]

Gwelodd yr ysgolhaig clasurol Almaeneg Erwin Rohde o'r 19g Orion fel enghraifft y Groegiaid o ddileu'r llinell rhwng y duwiau a dynoliaeth. Hynny yw, os Orion oedd yn y nefoedd, y gallai meidrolion eraill obeithio hefyd.[76]

Bu i'r mythograffwr Hwngareg Karl Kerényi, un o sylfaenwyr astudiaeth fodern o mytholeg Groegaidd, ysgrifennu am Orion yn Gods of the Greeks (1951). Portreadai Kerényi Orion fel cawr o egni a throseddu Titaneg, wedi ei eni y tu allan i'w fam fel oedd Tityos neu Dionysus.[77] Rhoddodd Kerényi gryn sylw ar yr amrywiad lle roedd Merope yn wraig i Oenopion. Roedd yn gweld hyn fel gweddillion o ffurf o fyth a gollwyd lle roedd Merope yn fam i Orion ( a addaswyd gan genedlaethau diweddarach i fod yn lysfam ac yna i'r ffurfiau presennol).Mae dalliad Orion, felly, yn gyfochrog i Aegypius ac Oedipus.

Yn Dionysus (1976), mae Kerényi yn portreadu Orion fel arwr hela siamanaidd, sydd wedi goroesi o amseroedd Minoaidd (ac felly ei gysylltiad â Greta). Mae Kerényi yn deillio Hyrieus (a Hyria) oddi wrth gair o dafodiaeth Cretaidd ὕρον - hyron,sy'n golygu "cwch gwenyn", sydd wedi goroesi yn unig mewn geiriaduron hynafol. O'r cysylltiad hwn mae'n troi Orion i fod yn gynrychiolydd o'r hen diwylliannau o fedd-yfed, a'u gorchfygwyd gan y meistriaid gwin Oenopion a Oeneus. (Y Groegaidd am "gwin" yw oinos.) Mae Fontenrose yn dyfynnu ffynhonnell sydd yn dweud mai Oenopion addysgodd y Chiannwyr sut i wneud gwin cyn fod neb arall yn gwybod sut.[78]

Joseph Fontenrose ysgrifennodd Orion: The Myth of the Hunter and the Huntress (1981) i ddangos fod Orion yn esiampl o rywogaeth o amrywiaeth o arwr afluniaidd. Gwêl Fontenrose ef yn debyg i Cúchulainn, hynny yw, yn gryfach, yn fwy, ac yn fwy grimes na dynion cyffredin ac yn gariad treisgar yr Heliwr Ddwyfol. Arwyr eraill o'r un math yw Actaeon, Leucippus (mab Oenomaus), Cephalus, Teiresias, a Zeus fel y cariad o Callistus. Roedd Fontenrose hefyd yn gweld tebygolrwydd Dwyreiniol yn y ffigurau Aqhat, Attis, Dumuzi, Gilgamesh, Dushyanta, ac yn Prajapati (fel erlynydd o Ushas).

Yn The Greek Myths (1955), gwêl Robert Graves Oenopion fel ei lluosflwydd Blwydd-Frenin, lle mae'r brenin yn cogio marw ar ddiwedd ei dymor ac yn penodi eilydd, yn yr achos hwn, Orion, a oedd mewn gwirionedd yn marw yn ei le. Mae ei dallineb yn gameicoigrwydd o'r darlun o Odysseus dallu'r Cyclops, yn gymysg a chwedl heulol unigryw Helenaidd: yr Haul-arwr yn cael ei ddal ac yn cael ei ddallu gan ei elynion wrth iddi nosi, ond yn dianc ac yn adennill ei olwg ef ar doriad gwawr, pan fydd yr holl anifeiliaid yn ffoi oddi wrtho.Mae Graves yn gweld gweddill y myth fel syncretiaeth o storïau amrywiol. Mae'r rhain yn cynnwys Gilgamesh â'r Sgorpion-Ddynion, a Set yn dod yn sgorpion i ladd Horus a hanes Aqhat a Yatpan o Ras Shamra, yn ogystal â hanes dychmygol o sut y lladdodd offeiriadesau o Artemis Opis ymwelydd eu ynys Ortygia. Roedd yn cymharu genedigaeth Orion oddi wrth y croen tarw i swyn ddewino glaw o Orllewin Affrica a honnai y dylsai mab Poseidon fod yn lawddewin.[79]

Cyfeiriadau diwylliannol

golygu

Mae ffynonellau Groegaidd a Rhufeinig hynafol sy'n dweud mwy am Orion yn bodoli fel heliwr enfawr yn bennaf yn aneglur, ond mae beirdd yn ysgrifennu amdano. Mae darnau byr yn Aratus a Vergil yn cael eu crybwyll uchod. Mae Pindar yn dathlu'r pancratydd, Melissus o Thebes "na chafwyd gorffolaeth Orion", ond roedd ei gryfder yn nerthol.[80]

Cyfieithodd Cicero Aratus yn ystod ei ieuenctid; gwnaeth bennod Orion hanner eto yn hwy nag yr oedd yn Groegaidd, gan ychwanegu'r 'topos' traddodiadol o wallgofrwydd i destun Aratus.Aratea Cicero yw'r un o'r cerddi Lladin hynaf i ddod i'r fei i ni fel mwy na llinellau ynysig; gall y bennod hon, efallai o fod wedi sefydlu'r dechneg o gynnwys epyllia ym marddoniaeth di-epig.[81]

Defnyddir Orion gan Horace, sydd yn adrodd am ei farwolaeth yn nwylo Diana/Artemis,[82] a gan Ovid, yn ei Fasti ar gyfer Mai 11fed, yn y diwrnod canol y Lemuria, pan (yn amser Ovid) y bu i gytser Orion fachlud gyda'r Haul.[83] Mae pennod Ovid yn adrodd yr hanes o Hyrieus a dau dduw, Iau a Neifion, er fod Ovid yn swil am yr uchafbwynt; mae'n gwneud Hyrieus ddyn tlawd, sy'n golygu bod aberth ych cyfan yn fwy hael. Mae hefyd un sôn am Orion yn ei Art of Love, fel dioddefwr o gariad digydnabod: "Bu Orion gwelw'n crwydro'n y goedwig er mwyn Side."[84]

Soniai Statius am Orion bedair gwaith yn ei Thebaïd; ddwywaith fel y cytser, fel personoliad o storm, ond ddwywaith fel hynafiad o Dryas o Tanagra, un o amddiffynwyr Thebes.[85] Mae Nonnus, un o feirdd epig hwyr Groegaidd yn sôn am hanes y croen tarw stori'n gryno, tra rhestrir yr Hyrianwyr yn ei Gatalog Byddin y Boeotiaid o Dionysius.[86]

 
Nicolas Poussin (1658) "Tirwedd gyda Orion dall chwilio am yr haul"

Mae cyfeiriadau ers hynafiaeth yn eithaf prin. Ar ddechrau'r 17g, bu i'r cerflunydd Ffrengig Barthélemy Prieur gastio cerflun efydd Orion et Cédalion, ryw amser rhwng 1600 a 1611. Mae hwn yn cynnwys Orion gyda Cedalion ar ei ysgwydd, yn y darlun o chwedl hynafol o Orion yn adennill ei olwg; mae'r cerflun yn cael ei arddangos yn y Louvre.[87]

Paentiodd Nicolas Poussin Paysage avec Orion aveugle cherchant le soleil (1658) ("Tirwedd gyda Orion dall yn chwilio am yr haul"), ar ôl dysgu am y disgrifiad gan Lucian, yr awdur Groegaidd o'r 2il ganrif a'i lun o Orion yn adennill ei olwg. Ychwanegodd Poussin gwmwl storm i'r darlun, sydd yn awgrymu natur dros-dro o ddallineb Orion, yn fuan sydd yn cael ei ddileu fel cwmwl yn datgelu'r Haul, ac hefyd yn cynnwys dehongliad esoterig Natalis Comes o Orion fel cwmwl storm.[88] Dode dim raid i Poussin, ymgynghori â Lucian yn uniongyrchol; mae'r darn yn y nodiadau a ddangosir yng nghyfieithiad Ffrangeg o Philostratus Imagines yn hysbys fod Poussin wedi ei ymgynghori.[89] Paentiodd y Awstriwr Daniel Seiter (yn weithgar yn Turin, yr Eidal), Diane auprès du cadavre d'Orion (c.1685) ("Diana wrth gorff Orion"), yn y llun uchod.

Yn Endymion (1818), mae John Keats yn cynnwys y llinell "Or blind Orion hungry for the morn", coelir iddo gael ei ysbrydoli gan Poussin. Efalli bu i William Hazlitt gyflwyno Keats i'r darlun—yn ddiweddarach, ysgrifennodd y traethawd "On Landscape of Nicolas Poussin", a gyhoeddwyd yn y Table Talks, Essays on Men and Manners (1821-2).[90] Richard Henry Horne, ysgrifennodd yn y genhedlaeth ar ôl Keats a Hazlitt, y gerdd dair cyfrol epig Orion yn 1843.[91] Aeth i o leiaf deg o argraffiadau a ailargraffwyd gan y Scholartis Press yn 1928.[92]

Ail-ddyfeiswyd Orion gan yr awdur ffuglen wyddonol Ben Bova fel gwas teithiwr-amser i wahanol dduwiau mewn cyfres o bump o nofelau. Yn The Blood of Olympus, yn y gyfrol olaf o'i gyfres, dehanglodd Rick Riordan Orion fel un o gawr-feibion y Duwies y Ddaear, Gaea.

Ysgrifennodd y cyfansoddwr Eidaleg Francesco Cavalli ei opera, L'Orione yn 1653. Mae'r stori yn cael ei osod ar yr ynys Groegaidd Delos ac mae'n canolbwyntio ar gariad Diana caru tuag at Orion yn ogystal ag ar ei wrthwynebydd, Aurora. Mae Diana'n saethu Orion ar ôl cael ei thwyllo gan Apollo i feddwl mai anghenfil y môr oedd o. Mae hi yna'n galaru ar ôl ei farwolaeth ac yn chwilio amdano'n yr Isfyd hyd nes ei ganfod a'i ddyrchafu i'r nefoedd.[93] Ysgrifennodd Johann Christian Bach ('y Bach Saesneg') opera, Orion, neu Diana Rebeng'd a gyflwynwyd gyntaf yn Theatr Haymarket, Llundain yn 1763.Ynddo mae Orion, a ganwyd gan castrato, mewn cariad â Candiope, merch Oenopion, Brenin Arcadia ond mae ei haerllugrwydd wedi pechu Diana. Mae oracl Diana yn ei wahardd rhag briodi Candiope ac mae'n rhagweld ei ogoniant a'i farwolaeth. Mae'n cynnig ffarwel teimladwy i Candiope a gorymdeithiai i ffwrdd i'w dynged. Mae Diana yn caniatáu iddo ei buddugoliaeth ac wedyn yn ladd, oddi ar y llwyfan, gyda'i saeth. Mewn aria arall, mae ei fam Retrea (Brenhines Thebes), yn galarnadu ar ôl, ond yn y pen draw yn gweld ei dyrchafiad i'r nefoedd.[94] Mae'r opera 2002 Galileo Galilei gan y cyfansoddwr Americanaidd Philip Glass yn cynnwys opera mewn opera darn rhwng Orion a Merope. Mae golau'r Haul, sy'n gwella Orion o'i dallineb, yn alegori o wyddoniaeth modern.[95] Mae Philip Glass hefyd wedi ysgrifennu gwaith byrrach ar Orion, hefyd fel Tōru Takemitsu,[96] Kaija Saariaho,[97] a John Casken.[98] Mae gwaith yr 20g hwyr gan David Bedford yn seiliedig ar y gytser yn hytrach na'r ffigwr chwedlonol; mae'n seryddwr amatur.[99]

Canfuodd y bardd Ffrengig o'r 20g, René Torch yr heliwr dall, chwantus, yn erlynydd yn o gystal a'r un a gaiff ei erlynnu, yn symbol canolog, fel mae James Lawler wedi esbonio mewn manylder yn ei waith René Char: the Myth and the Poem, 1978[100] . Hefyd yn yr un modd fe welodd yr nofelydd Ffrengig Claude Simon fod Orion yn symbol addas, yn yr achos hwn yr awdur, wrth iddo egluro yn ei waith Orion aveugle' o 1970. Dadleuodd Marion Perret fod Orion yn ddolen dawel yng ngwaith T. S. Eliot 'The Waste Land (1922), gan gysylltu'r chwantus Actaeon/Sweeney i'r Teiresias dall a, thrwy Sirius, i'r Ci "fod yn ffrind i ddynion".[101]

 
Mae hyn yn enghraifft o waith arlunio ffïol Groegaidd o ddiwedd y 5ed ganrif CC. Gwaith celf Blacas krater yn dangos dehongliad mytholegol o godiad Haul , a figural seryddol eraill —y pâr ar y chwith yw Cephalus ac Eos; Cephalus yn ymddangos i fod yn y ffurf o Orion yn y cytser, a'r ci ar ei droed yn cynrychioli Sirius.

Gweler hefyd

golygu
  • Telumehtar

Nodiadau

golygu
  1. ↑ Genitive case: Ὠρίωνος.
  2. ↑ The Latin transliteration Oarion of Ὠαρίων is found, but is quite rare.
  3. ↑ Il.Σ 486–489, on the shield of Achilles, and Χ 29, respectively.
  4. ↑ λ 572–577 (as a hunter); ε 273–275, as a constellation (= Σ 487–489); ε 121–124; λ 572–77; λ 309–310; Rose (A Handbook, p.117) notes that Homer never identifies the hunter and the constellation, and suggests that they were not originally the same.
  5. ↑ ll. 598, 623
  6. ↑ Eratosthenes, Catasterismi; translation in
    • Evelyn-White, Hugh G. (1914). Hesiod, the Homeric Hymns, and Homerica by Hesiod yn Project Gutenberg Whether these works are actually by Hesiod and Eratosthenes themselves is doubtful; pseudo-Eratosthenes does not specify the work of Hesiod he is summarizing, but the modern assumption that it is the same work which other authors call the Astronomy is not particularly controversial. It is certainly neither the Theogony nor the Works and Days.
  7. ↑ The summary of Hesiod simply says Euryale, but there is no reason to conflate her with Euryale the Gorgon, or to Euryale the Amazon of Gaius Valerius Flaccus; other ancient sources say explicitly Euryale, daughter of Minos.
  8. ↑ Apparently unrelated to the Merope who was one of the Pleiades.
  9. ↑ Scorpion is here a type of creature, Greek σκορπίος, not a proper name. The constellation is called Scorpius in astronomy; colloquially, Scorpio, like the related astrological sign — both are Latin forms of the Greek word. Cicero used Nepa, the older Latin word for "scorpion." See Kubiak's paper in the bibliography.
  10. ↑ Rose, A Handbook, p.116–117
  11. ↑ Oxford Classical Dictionary. Under "Apollodorus of Athens (6)" it describes the Bibliotheca as an uncritical forgery some centuries later than Apollodorus; it distinguishes "Hyginus (4)", the author of the Fabulae and Astronomy, from "Hyginus (1)", (C. Julius) adding of the former that the "absurdities" of this "abbreviated" compilation are "partly due to its compiler's ignorance of Greek." Under "Eratosthenes", it dismisses the surviving Catasterismi as pseudo-Eratosthenic. See Frazer's Loeb Apollodorus, and Condos's translation of the other two (as Star myths of the Greeks and Romans Phanes, 1997, ISBN 1-890482-92-7) for the editorial opinions.
  12. ↑ Euphorion of Chalcis, who wrote in the 2nd century BC. The MS is Allen's Venetus A, scholion to Σ 486 Dindorf Scholia in Iliadem II, 171, l.7-20; Erbse's Scholia at line cited (Vol.4).
  13. ↑ The ancient sources for this story all phrase it so that this could be either a bull or a cow; translations vary, although "bull" may be more common. A bull would be an appropriate sacrifice to male gods.
  14. ↑ Both are represented by the same Greek participle, ourion, thus explaining Orion's name; the version that has come down to us as [Pseudo]-Palaephatus, On Unbelievable Tales §51 uses apespermenan ("to spread seed") and ourēsai (the infinitive of ourion) in different sentences. The Latin translations by Hyginus are ambiguous. Ejaculation of semen is the more obvious interpretation here, and Kerenyi assumes it; but John Peter Oleson argued, in the note to p.28 of A Possible Physiological Basis for the Term urinator, "diver" (The American Journal of Philology, Vol. 97, No. 1. (Spring, 1976), pp. 22-29) that urination is intended here; Robert Graves compares this to an African raincharm including urination, as mentioned below.
  15. ↑ Literally, lunations; the Greeks spoke of ten lunations as the normal term for childbirth
  16. ↑ Cuenca, Luis Alberto de (1976). Euforion de Calcis; Fragmentos y Epigramas (yn Sbaeneg). Madrid: Fundación Pastor de Estudios Clasicos. tt. fr. 127, pp. 254–255. ISBN 84-400-1962-9.
  17. ↑ The Bibliotheke 1.4.3–1.4.5. This book has come down to us with the name of Apollodorus of Athens, but this is almost certainly wrong. Pherecydes from Fontenrose, Orion, p.6
  18. ↑ "Hyginus", de Astronomia 2.34; a shorter recension in his Fabulae 195. Paragraphing according to Ghislane Viré's 1992 Teubner edition. Modern scholarship holds that these are not the original work of Hyginus either, but latter condensations: a teacher's, possibly a student's, notes.
  19. ↑ Aristomachus of Soli wrote on bee-keeping (Oxford Classical Dictionary: "Bee-keeping").
  20. ↑ In the Astronomia; the Fabulae have Poseidon.
  21. ↑ Fontenrose, Orion.
  22. ↑ prope nimia conjunctum amicitia vixisse. Hyginus, Ast., 2.26
  23. ↑ Hyginus, Ast. 2.34, quoting Istrus. Robert Graves divides The Greek Myths into his own retelling of the myths and his explanations; in retelling Hyginus, Graves adds that Apollo challenged Artemis to hit "that rascal Candaon"; this is for narrative smoothness. It is not in his source.
  24. ↑ 2.21
  25. ↑ Hyginus, Astr. 2.33, 35–36; which also present these as the dogs of Procris.
  26. ↑ Natalis Comes, Mythologiae, translated by Mulryan and Brown, p. 457/II 752. Whatever his interpretations, he is usually scrupulous about citing his sources, which he copies with "stenographic accuracy". Here, however, he says merely commemorantur, adderunt, which have the implied subject "ancient writers". The dog's names mean "White-black" (or perhaps "gray"), "Sparkler", "Runner", "Yearned-for", "Shining", "Wolf-slayer", "Fear-eater"(?) and "Bear-slayer".
  27. ↑ Aeneis 10, 763–767
  28. ↑ Pack, p.200; giving Hyginus's etymology for Urion, but describing it as "fantastic". Oeneus from Kerenyi, Gods, citing Servius's note to Aeneid 10.763; which actually reads Oenopion; but this may be corruption.
  29. ↑ Mulryan and Brown, trans. of Natalis Comes, Vol II, p. 752. n 98. Cites Scholia in Aratum Vetera 322 (ed. Martin, Stuttgart, 1974; sch. to Hesiod, Op. Fr. 63. Gaisford, PMG1:194, respectively
  30. ↑ Apollodorus, Bibliotheke, and Frazer's notes. Artemis is called Opis in Callimachus Hymn 3.204f and elsewhere (Fontenrose, Orion, p. 13).
  31. ↑ Aratus, Phaenomena I, 634–646. quoted in Kubiak, p. 14.
  32. ↑ Nicander, Theriaca, lines 15-20.
  33. ↑ Zeus slew Aesculapius for his presumption in raising the dead, so there was only one subject.
  34. ↑ Pherecydes of Athens Testimonianze i frammenti ed. Paola Dolcetti 2004; frag. 160 = 35a Frag. Hist. Gr = 35 Fowler. She quotes the complete scholion (to Euripedes, Alcestis 1); the statement of Telesarchus may or may not be cited from Pherecydes.
  35. ↑ In a scholion to Pindar Pyth 3, as cited by Fontenrose, Orion, p. 26–27, note 9.
  36. ↑ Kerenyi, Gods of the Greeks, pp. 201–204; for Merope as the wife of Oenopion, he cites the scholiast on Nicander, Theriaca 15. Frazer's notes to Apollodorus.
  37. ↑ Parthenius, Love Romances XX; LCL, with Longus' Daphnis and Chloe. Unlike most of Parthenius' stories, no source is noted in the MS.
  38. ↑ Both are emendations of Parthenius's text, which is Haero; Aëro is from Stephen Gaselee's Loeb edition; Leiro "lily" is from J. L. Lightfoot's 1999 edition of Parthenius, p.495, which records the several emendations suggested by other editors, which include Maero and Merope. "Leiro" is supported by a Hellenistic inscription from Chios, which mentions a Liro as a companion of Oenopion.
  39. ↑ Lucian, De domo 28; Poussin followed this description, and A. B. Cook interprets all the mentions of Orion being healed by the Sun in this sense. Zeus I, 290 note 3. Fontenrose sees a combination of two stories: the lands of Dawn in the far east; and Hephaestus' smithy, the source of fire.
  40. ↑ Fowler, H. W. & Fowler F.G. translators (1905). "The Hall". In The Works of Lucian of Samosata, pp. 12–23. Clarendon press.
  41. ↑ Fontenrose, Orion, p.9–10; citing Servius and the First Vatican Mythographer, who is responsible for Minos. The comparison is Fontenrose's judgment
  42. ↑ Fontenrose, Orion, p. 26–27, note 9, citing the scholion to Germanicus' translation of Aratus, line 331 (p 93, l.2 Breysig's edition. It is so late that it uses caballus for "horse".
  43. ↑ Boccaccio, Genealogie, Book 11 §19–21. Vol XI pp. 559 l.22 – 560 l.25, citing Theodontius, who is known almost entirely from this work of Boccaccio. He may be the Roman author of this name once mentioned by Servius, he may be a 9th-century Campagnian, or Boccaccio may have made him up.
  44. ↑ A birth story is often a claim to the hero by a local shrine; a tomb of a hero is a place of veneration.
  45. ↑ (Ffrangeg) Knoeplfer, Denis. "Épigraphie et histoire des cités grecques-Pausanias en Béotie (suite) : Thèbes et Tanagra" (PDF). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2007-09-27. Unknown parameter |deadurl= ignored (help) (834 KB). Collège de France, following Louis Robert's explanation of a Roman-era inscription. Retrieved on 2007-07-26.
  46. ↑ Pausanias, 9.20.3
  47. ↑ Roller, Duane W. (April 1974). "A New Map of Tanagra". American Journal of Archaeology (Archaeological Institute of America) 78 (2): 152–156. doi:10.2307/502800. http://jstor.org/stable/502800.
  48. ↑ Pausanias makes a practice of discussing places in geographical order, like a modern tour guide, and he puts Cerycius next after the tomb in his list of the sights of Tanagra.
  49. ↑ Bowra, Cecil Maurice (April 1938). "The Epigram on the Fallen of Coronea". The Classical Quarterly 32 (2): 80–88. JSTOR 636730. https://archive.org/details/sim_classical-quarterly_1938-04_32_2/page/80.
  50. ↑ Loeb edition of Hesiod, introduction.
  51. ↑ Herbert Weir Smyth (Greek Melic Poets, p. 68 and notes on 338–339) doubts the interpretation, which comes down from antiquity, that this is Hyria, which Orion named Ouria after himself.
  52. ↑ Bowra, p. 84–85
  53. ↑ Powell, J. U. (September 1908). "Review: Berliner Klassikertexte, Heft V". The Classical Review 22 (6): 175–178. doi:10.1017/s0009840x00001840.
  54. ↑ Graves, Greek Myths, §143a, citing Hyginus, Fabulae 14.
  55. ↑ Antoninus Liberalis, Metamorphoses §25.
  56. ↑ Diodorus Siculus iv.85.1 Loeb, tr. C.H. Oldfather. English translation
  57. ↑ Diodorus Siculus iv 85.5; the intervening passage deals with the opposite aetiology of the Straits of Messina: that Sicily was once connected to the mainland, and the sea (or an earthquake) broke them apart. Diodorus doesn't say what work of Hesiod; despite its differences from the other summary of Hesiod on Orion, Alois Rzach grouped this as a fragment of the Astronomy (Oldfather's note to the Loeb Diodorus, loc. cit.).
  58. ↑ Sicanicarum rerum compendium (1562), cited in Brooke, Douglas & Wheelton Sladen (1907). Sicily, the New Winter Resort: An Encyclopaedia of Sicily, p. 384 (specific book cited, p. 376). New York: E. P. Dutton.
  59. ↑ Sheila ffoliott, Civic Sculpture in the Renaissance; Montorsoli's Fountains at Messina, UMI Research Press, 1979 ISBN 0-8357-1474-8; the date is on p. 35; for the design see chapter 3, especially pp. 93, 131; it celebrates Charles V's victory in Tunisia in 1535.
  60. ↑ For example, Beazley, John; Humfry Payne (1929). "Attic Black-Figured Fragments from Naucratis". The Journal of Hellenic Studies (The Society for the Promotion of Hellenic Studies) 49 (2): 253–272. doi:10.2307/625639. http://jstor.org/stable/625639. (75–78).
  61. ↑ For example, these three interpretations have been made of a metope panel at the Temple of Apollo at Thermon.
  62. ↑ Griffiths, Alan (1986). "'What Leaf-Fringed Legend...?' A Cup by the Sotades Painter in London". The Journal of Hellenic Studies (The Society for the Promotion of Hellenic Studies) 106: 58–70. doi:10.2307/629642. http://jstor.org/stable/629642.; illustrated at end of text.
  63. ↑ Carter, Joseph Coleman (1975). "The Sculpture of Taras". Transactions of the American Philosophical Society, New Series (American Philosophical Society) 65 (7): 1–196. doi:10.2307/1006211. http://jstor.org/stable/1006211. The Esquiline depiction is in the footnote on p.76.
  64. ↑ (Eidaleg) Orione ed il Seggio di Porto Archifwyd 2009-09-02 yn y Peiriant Wayback Error in webarchive template: Check |url= value. Empty. . Archeosando. Retrieved on 2007-08-02.
  65. ↑ Smith, William. A Dictionary of Greek and Roman Antiquities, 1878 edition, p. 162.
  66. ↑ Boccaccio, Genealogie, Book 11 §19, pp. 558 l. 30 to p.559 l.11.
  67. ↑ Gombrich (1994); Natalis Comes, Mythologiae, translated by Mulryan and Brown, 459/II 754–755.
  68. ↑ Maier, Michael (1617). Atalanta fugiens[dolen farw].
  69. ↑ (Ffrangeg) Pernety, Antoine-Joseph (1737). Dictionaire Mytho-Hermetique Archifwyd 2005-04-08 yn y Peiriant Wayback Error in webarchive template: Check |url= value. Empty. .
  70. ↑ See for example, Rose, Greek Myths, pp. 116–117.
  71. ↑ Fontenrose, Orion, p.13 and note, but also Graves, Kerenyi and Rose.
  72. ↑ Farnell (Greek Hero Cults p. 21) doubts it, even of Orion.
  73. ↑ Fontenrose, Orion, p. 27; Graves; Kerenyi, Dionysus, several mentions; the observation on Homer is from Rose, A Handbook, p.117. The early nineteenth-century mythographer Karl Otfried Müller considered Orion the "only purely mythological figure in the heavens" and had also divided the myths into the original myths of the giant, and the figurative expressions of star lore after he was later identified with the constellation. Karl Otfried Müller: (1844 translation by John Leitch). Introduction to a Scientific System of Mythology, pp. 133–134. Longman, Brown, Green, and Longmans.
  74. ↑ Frazer's notes to Apollodorus, citing a lexicon of 1884. Fontenrose is unconvinced.
  75. ↑ Rose, A Handbook, p. 116
  76. ↑ Rohde, Erwin (1925). Psyche: the cult of souls and belief in immortality among the Greeks. New York: Harcourt. t. 58. OCLC 2454243.
  77. ↑ Kerényi believes the story of Hyrieus to be original, and that the pun on Orion/ourion was made for the myth, rather than the other way around.
  78. ↑ Fontenrose, Orion, p. 9, citing Theopompus. 264 GH.
  79. ↑ Graves, Greek Myths, §41, 1–5
  80. ↑ Isthmian Odes 4.49; 3.67 for those who combine this Ode with the preceding one, also on Melissus. Quote from Race's Loeb translation.
  81. ↑ Kubiak, who quotes the passage. (33.418–435 Soubiran).
  82. ↑ Carmina 3.4.70. The Roman goddess Diana was identified very early with Artemis, and her name was conventionally used to translate Artemis into Latin by Horace's time. This system of translation continued to be used, in Latin and English, up through the nineteenth century, and this article will use it for Roman poetry and for the Renaissance. Hence Jupiter=Zeus; Neptune= Poseidon, and so forth. See Interpretatio Romana.
  83. ↑ P. Ovidii Nasonis Fastorum libri ed. Giovanni Baptista Pighi, Turin 1973, I 261 (text, Fasti V 495–535, English version); II 97, 169 (surviving texts of actual Roman Fasti; these indicate the setting of Orion, an astronomical event, but not a festival). Smith's A Dictionary of Greek and Roman Antiquities, 1878 edition, p. 162 indicates that this is the setting of Betelgeuse; Rigel set on the 11th of April. (This is the very long entry on Astronomia, § on Orion.)
  84. ↑ Ars Amatoria, I 731. .
  85. ↑ Storm in Thebaïd III 27, IX 461, also Silvae I. 1.45; as ancestor (nepos, sanguinis auctor) VIII 355, IX 843.
  86. ↑ Dionysiaca, 13, 96-101.
  87. ↑ Orion et Cédalion Archifwyd 2008-10-08 yn y Peiriant Wayback Error in webarchive template: Check |url= value. Empty. at insecula.com.
  88. ↑ Gombrich; see also "Nicolas Poussin: Blind Orion Searching for the Rising Sun (24.45.1)"
  89. ↑ H.-W. van Helsdingen Notes on Poussin's Late Mythological Landscapes Simiolus: Netherlands Quarterly for the History of Art, Vol. 29, No. 3/4. (2002), pp. 152-183. JSTOR link.
  90. ↑ On Landscape of Nicholas Poussin. In this essay, Hazlitt gives a slight misquote from Keats: "And blind Orion hungry for the morn". John Keats, Endymion, II, 197. See also the editor's note in The Poems of John Keats, ed. Ernest de Sélincourt, Dodd, Mead and company, 1905, p.430.
  91. ↑ Orion: An Epic Poem By Richard Henry Horne, 1843, online copy from Google Books, accessed 2007-09-03.
  92. ↑ National Union Catalog, v.254, p134, citing the LC copy of the 10th edition of 1874.
  93. ↑ Cavalli—Orion venetian Opera. Musical Pointers. Retrieved on 2007-08-02.
  94. ↑ Ernest Warburton, "Orione", Grove Music Online ed. L. Macy (Accessed July 16, 2007), http://www.grovemusic.com Archifwyd 2008-05-16 yn y Peiriant Wayback
  95. ↑ Strini, Tom (Jun. 29, 2002). "'Galileo' journeys to the stars" Archifwyd 2007-09-29 yn y Peiriant Wayback Error in webarchive template: Check |url= value. Empty. . Milwaukee Journal Sentinel.
  96. ↑ A cello sonata developed into a cello concerto; the scores were Schott Music, 1984 and 1986 respectively. The concerto form was recorded by the BBC National Orchestra of Wales on Bis, along with "A Flock Descends into the Pentagonal Garden."
  97. ↑ BBC Proms (April 29, 2004). "New Music" (PDF). (69.0 KB). Press release.
  98. ↑ Orion over Farnes review Archifwyd 2005-01-16 yn y Peiriant Wayback. (April 4, 1992). Frankfurter Allgemeine Zeitung.
  99. ↑ Andrew Fraknoi, ""The Music of the Spheres in Education: Using Astronomically Inspired Music" (PDF). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2006-09-01. Cyrchwyd 2018-01-07. (50.3 KB)" The Astronomy Education Review, Issue 1, Volume 5:139–153, 2006
  100. ↑ "Review" of Lawler, René Char: the Myth and the Poem. by Sarah N. Lawall in Contemporary Literature, Vol. 20, No. 4. (Autumn, 1979), pp. 529–531.
  101. ↑ Perret, "Eliot, the Naked Lady, and the Missing Link"; American Literature, Vol. 46, No. 3. (Nov., 1974), pp. 289-303. Quotation from Waste Land, I 74.

Cyfeiriadau

golygu

Dolennau allanol

golygu
  • "Book XI" (PDF). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2016-03-03. Cyrchwyd 2018-01-07. (145 KB) o Boccaccio i Genealogiae; mae'n debyg sgan o'r argraffiad a nodwyd. (Lladin)
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Orion_(mytholeg)&oldid=13130562"