Cynghrair y Pencampwyr UEFA

Cystadleuaeth bêl-droed blynddol ar gyfer prif glybiau Ewrop yw Cynghrair y Pencampwyr UEFA. Fe'i drefnir gan Undeb y Cymdeithasau Pêl-droed Ewropeiadd (UEFA).

Cyflwynwyd Cynghrair y Pencampwyr UEFA ym 1992 fel olynydd i Gwpan Pencampwyr Ewrop neu Cwpan Ewrop oedd wedi bodoli ers 1955. Cyn 1992 dim ond pencampwr pob gwlad oedd yn cystadlu ond cafodd y gystadleuaeth ei hymestyn ym 1992. Ychwanegwyd rownd o grwpiau i'r gystadleuaeth a chafodd y gwledydd cryfaf yrru hyd at bedwar clwb i'r gystadleuaeth.

Yn ei ffurf bresennol, mae Cynghrair y Pencampwyr UEFA yn cychwyn yng nghanol mis Gorffennaf gyda tair rownd o gemau dros ddau gymal a gêm ail gyfle dros ddau gymal. Mae'r 10 tîm sydd weddill yn dilyn y rowndiau rhagbrofol yn ymuno â'r 22 o glybiau sydd yn ymuno'n syth yn rownd y grwpiau. Mae'r 32 tîm yn cael eu gosod mewn wyth grŵp o bedwar ac yn chwarae yn erbyn ei gilydd gartref ac oddi cartref gydag wyth enillydd y grŵp a'r wyth tîm orffennodd yn yr ail safle yn camu ymlaen i'r rowndiau olaf..

Mae enillwyr Cynghrair y Pencampwyr UEFA yn sicrhau eu lle yn Super Cup UEFA a Chwpan Clwb y Byd FIFA.

Real Madrid ydi'r clwb mwyaf llwyddiannus yn hanes y gystadleuaeth ar ôl ennill y tlws ar 10 achlysur, gan gynnwys y pum tlws cyntaf. Sbaen ydi'r wlad â'r nifer fwyaf o bencampwyr (15) tra bod gan Lloegr a'r Eidal 12 buddugoliaeth yr un. Mae 22 o glybiau gwahanol wedi torri eu henwau ar y tlws, gyda 12 ohonynyt wedi codi'r tlws ar fwy nag un achlysur. Ers newid ffurf ac enw'r gystadleuaeth ym 1992, nid oes yr un clwb wedi llwyddo i amddiffyn eu coron; A.C. Milan oedd y clwb diwethaf i amddiffyn eu coron yn ystod tymor 1989-90.

Hanes

Cystadlaethau Cynnar

Yn dilyn y Rhyfel Byd Cyntaf a diddymiad yr Ymerodraeth Awstro-Hwngariaidd, sefydlodd Awstria, Hwngari a Tsiecoslofacia gynghrieiriau pêl-droed proffesiynol; y gwledydd cyntaf ar gyfandir Ewrop i wneud hyn, ac er mwyn sicrhau arian i'r clybiau proffesiynol newydd cafwyd cyfarfod yn Fenis, Yr Eidal ym 1927 er mwyn sefydlu Cwpan Mitropa. Am y ddau dymor cyntaf cafwyd dau glwb o Awstria, Hwngari, Iwgoslafia a Tsiecoslofacia gyda chlybiau o'r Eidal yn cymryd lle clybiau Iwgoslafia o 1929 ymlaen.

Ceisiodd clwb Servette o'r Swistir i sefydlu tlws ar gyfer pencampwyr gwledydd Ewrop ym 1930 gyda 10 o glybiau yn cystadlu yn y Coupe des Nations gyda Újpest o Hwngari yn codi'r tlws. Er ei lwyddiant, ni chafwyd ail gystadleuaeth oherwydd problemau ariannol.

Yn dilyn yr Ail Ryfel Byd, cafywd cystadleuaeth newydd ar gyfer timau Ffrainc, Yr Eidal, Sbaen a Phortiwgal o'r enw'r Cwpan Lladin (Saesneg: Latin Cup; Ffrangeg: Coupe Latine; Eidaleg: Coppa Latina; Portiwgaleg: Taça Latina; Sbaeneg: Copa Latina) ond yn dilyn sefydlu Cwpan Pencampwyr Ewrop daeth y Cwpan Lladin i ben ym 1957.

Sefydlu Cwpan Ewrop

Ar ôl cael adroddiadau ffafriol o'r Campeonato Sudamericano de Campeones ym 1948, dechreuodd Gabriel Hanot, golygydd papur newydd L'Équipe, withio i ffurfio cystadleuaeth tebyg ar gyfer cyfandir Ewrop. Wedi i Stan Cullis, rheolwr Wolverhampton Wanderers, gyhoeddi mai Wolves oedd "Pencampwyr y Byd" yn dilyn cyfres o fuddugoliaethau mewn gemau cyfeillgar yn y 1950au llwyddodd Hanot i ddwyn perswâd ar UEFA i sefydlu'r gystadleuaeth a daeth Cwpan Pencampwyr Clybiau Ewrop i fodolaeth yn dilyn cyfarfod ym Mharis ym 1955.

Cynghrair y Pencampwyr Merched UEFA

Cynhelir twrnament Cynghrair y Pencampwyr Merched UEFA hefyd ar hyd strwythur debyg i'r gystadleuaeth i ddynion.

Anthem

Ysgrifennwyd anthem Cynghrair y Pencampwyr UEFA gan Tony Britten ac mae'n addasiad o Zadok the Priest gan Georg Friedrich Händel. Perfformiwyd y darn gan y Gerddorfa Ffilarmonig Brenhinol gyda lleisiau Academi St. Martin in the Fields. Mae'r corws yn defnyddio tair iaith swyddogol UEFA: Saesneg, Almaeneg a Ffrangeg. Chwaraeir yr anthem cyn pob un gêm yng Nghynghrair y Pencampwyr UEFA.

Perfformiadau

Mae 22 o glybiau gwahanol wedi ennill y gystadleuaeth ers ei sefydlu ym 1955 gyda Real Madrid â'r record am y nifer fwyaf o fuddugoliaethau ar ôl codi'r tlws ar 10 achlysur. Dim ond dau glwb arall sydd wedi cyrraedd 10 rownd derfynol; A.C. Milan a F.C. Bayern München. Mae 12 clwb wedi ennill y tlws ar fwy nag un achlysur; Real Madrid, AC Milan, Bayern München, Lerpwl, Ajax, Barcelona, Internazionale, Manchester United, Benfica, Nottingham Forest, Juventus a Porto. Mae 17 o glybiau gwahanol wedi cyrraedd y rownd derfynol heb godi'r tlws.

Mae clybiau o 10 gwahanol gwlad wedi ennill y gystadleuaeth gyda chlybiau Sbaen y mwyaf llwyddiannus wrth ennill 15 tlws. Mae Lloegr a'r Eidal yn gyfartal gyda 12 buddugoliaeth tra bo clybiau'r Almaen wedi codi saith tlws, Yr Iseldiroedd chwech a Phortiwgal pedwar. Mae'r Alban, Rwmania, Iwgoslafia a Ffrainc wedi sicrhau un tlws yr un.

Yn ôl gwlad

Perfformiad yn ôl gwlad

Gwlad	Enillwyr	Ail
Sbaen	15	10
Yr Eidal	12	15
Lloegr	12	7
Yr Almaen	7	10
Yr Iseldiroedd	6	2
Portiwgal	4	5
Ffrainc	1	5
Yr Alban	1	1
Romania	1	1
Iwgoslafia	1	1
Gwlad Groeg	0	1
Gwlad Belg	0	1
Sweden	0	1

Ers dechrau'r gystadleuaeth mae pump rownd derfynol wedi gweld dau glwb o'r un wlad: Sbaen yn 2000 a 2014, Yr Eidal yn 2003, Lloegr yn 2008 a'r Almaen yn 2013.

Rowndiau terfynol

Allwedd

†	Cafodd y gêm ei hennill wedi Amser ychwanegol
*	Cafodd y gêm ei hennill ar Giciau o'r smotyn
‡	Cafodd y gêm ei hennill wedi gêm ail-chwarae

Rhestr rowndioau terfynol Cwpan Ewrop a Chynghrair Pencampwyr UEFA

Tymor	Gwlad	Enillwyr	Sgôr	Ail	Gwlad	Lleoliad	Torf
1955–56	Sbaen	Real Madrid	4–3	Stade de Reims	Ffrainc	Parc des Princes, Paris	38,239
1956–57	Sbaen	Real Madrid	2–0	Fiorentina	Yr Eidal	Sbaen Santiago Bernabéu Stadium, Madrid	124,000
1957–58	Sbaen	Real Madrid	3–2†	Milan	Yr Eidal	Heysel Stadium, Brussels	67,000
1958–59	Sbaen	Real Madrid	2–0	Stade de Reims	Ffrainc	Neckarstadion, Stuttgart	72,000
1959–60	Sbaen	Real Madrid	7–3	Eintracht Frankfurt	Gorllewin yr Almaen	Parc Hampden, Glasgow	127,621
1960–61	Portiwgal	Benfica	3–2	Barcelona	Sbaen	Wankdorf Stadium, Bern	26,732
1961–62	Portiwgal	Benfica	5–3	Real Madrid	Sbaen	Olympisch Stadion, Amsterdam	61,257
1962–63	Yr Eidal	Milan	2–1	Benfica	Portiwgal	Wembley Stadium, Llundain	45,715
1963–64	Yr Eidal	Internazionale	3–1	Real Madrid	Sbaen	Prater Stadium, Vienna	71,333
1964–65	Yr Eidal	Internazionale	1–0	Benfica	Portiwgal	San Siro, Milan	89,000
1965–66	Sbaen	Real Madrid	2–1	Partizan	Iwgoslafia	Heysel Stadium, Brussels	46,745
1966–67	Yr Alban	Celtic	2–1	Internazionale	Yr Eidal	Estádio Nacional, Lisbon	45,000
1967–68	Lloegr	Manchester United	4–1†	Benfica	Portiwgal	Wembley Stadium, Llundain	92,225
1968–69	Yr Eidal	Milan	4–1	Ajax	Yr Iseldiroedd	Sbaen Santiago Bernabéu Stadium, Madrid	31,782
1969–70	Yr Iseldiroedd	Feyenoord	2-1†	Celtic	Yr Alban	San Siro, Milan	53,187
1970-71	Yr Iseldiroedd	Ajax	2-0	Panathinaikos	Gwlad Groeg	Wembley Stadium, Llundain	83,179
1971-72	Yr Iseldiroedd	Ajax	2-0	Internazionale	Yr Eidal	De Kuip, Rotterdam	61,354
1972–73	Yr Iseldiroedd	Ajax	1-0	Juventus	Yr Eidal	Red Star Stadium, Belgrade	89,484
1973–74	Gorllewin yr Almaen	Bayern München	4–0‡	Atlético Madrid	Sbaen	Heysel Stadium, Brussels	72,047
1974–75	Gorllewin yr Almaen	Bayern München	2–0	Leeds United	Lloegr	Parc des Princes, Paris	48,374
1975–76	Gorllewin yr Almaen	Bayern München	1–0	Saint-Étienne	Ffrainc	Parc Hampden, Glasgow	54,864
1976–77	Lloegr	Lerpwl	3-1	Borussia Mönchengladbach	Gorllewin yr Almaen	Stadio Olimpico, Rhufain	52,078
1977–78	Lloegr	Lerpwl	1-0	Club Brugge	Gwlad Belg	Wembley Stadium, Llundain	92,500
1978-79	Lloegr	Nottingham Forest	1-0	Malmö FF	Sweden	Olympiastadion, München	57,500
1979–80	Lloegr	Nottingham Forest	1-0	Hamburg	Gorllewin yr Almaen	Santiago Bernabéu Stadium, Madrid	51,000
1980–81	Lloegr	Lerpwl	1–0	Real Madrid	Sbaen	Parc des Princes, Paris	48,360
1981–82	Lloegr	Aston Villa	1-0	Bayern München	Gorllewin yr Almaen	De Kuip, Rotterdam	46,000
1982–83	Gorllewin yr Almaen	Hamburg	1–0	Juventus	Yr Eidal	Stadiwm Olympaidd, Athen	73,500
1983-84	Lloegr	Lerpwl	1-1*	Roma	Yr Eidal	Stadio Olimpico, Rhufain	69,693
1984–85	Yr Eidal	Juventus	1-0	Lerpwl	Lloegr	Heysel Stadium, Brussels	58,000
1985–86	Rwmania	Steaua București	0–0*	Barcelona	Sbaen	Estadio Ramón Sánchez Pizjuán, Seville	70,000
1986–87	Portiwgal	Porto	2-1	Bayern München	Gorllewin yr Almaen	Prater Stadium, Vienna	57,500
1987–88	Yr Iseldiroedd	PSV Eindhoven	0–0*	Benfica	Portiwgal	Neckarstadion, Stuttgart	68,000
1988–89	Yr Eidal	Milan	4–0	Steaua București	Rwmania	Camp Nou, Barcelona	97,000
1989–90	Yr Eidal	Milan	1-0	Benfica	Portiwgal	Prater Stadium, Vienna	57,558
1990–91	Iwgoslafia	Red Star Belgrade	0–0*	Marseille	Ffrainc	Stadio San Nicola, Bari	56,000
1991–92	Sbaen	Barcelona	1–0†	Sampdoria	Yr Eidal	Wembley Stadium, Llundain	70,827
1992-93	Ffrainc	Marseille	1-0	Milan	Yr Eidal	Olympiastadion, München	64,400
1993–94	Yr Eidal	Milan	4–0	Barcelona	Sbaen	Stadiwm Olympaidd, Athen	70,000
1994-95	Yr Iseldiroedd	Ajax	1-0	Milan	Yr Eidal	Ernst-Happel-Stadion, Vienna	49,730
1995–96	Yr Eidal	Juventus	1-1*	Ajax	Yr Iseldiroedd	Stadio Olimpico, Rhufain	70,000
1996-97	Yr Almaen	Borussia Dortmund	3-1	Juventus	Yr Eidal	Olympiastadion, München	59,000
1997–98	Sbaen	Real Madrid	1-0	Juventus	Yr Eidal	Amsterdam Arena, Amsterdam	48,500
1998–99	Lloegr	Manchester United	2-1	Bayern München	Yr Almaen	Camp Nou, Barcelona	90,245
1999–2000	Sbaen	Real Madrid	3-0	Valencia	Sbaen	Stade de France, Saint-Denis	80,000
2000–01	Yr Almaen	Bayern München	1–1*	Valencia	Sbaen	San Siro, Milan	71,500
2001–02	Sbaen	Real Madrid	2-1	Bayer Leverkusen	Yr Almaen	Parc Hampden, Glasgow	50,499
2002–03	Yr Eidal	Milan	0-0*	Juventus	Yr Eidal	Old Trafford, Manceinion	62,315
2003–04	Portiwgal	Porto	3-0	AS Monaco	Ffrainc	Arena AufSchalke, Gelsenkirchen	53,053
2004–05	Lloegr	Lerpwl	3-3*	Milan	Yr Eidal	Atatürk Olympic Stadium, Istanbul	69,000
2005–06	Sbaen	Barcelona	2-1	Arsenal	Lloegr	Stade de France, Saint-Denis	79,610
2006–07	Yr Eidal	Milan	2–1	Lerpwl	Lloegr	Stadiwm Olympaidd, Athen	63,000
2007–08	Lloegr	Manchester United	1–1*	Chelsea	Lloegr	Luzhniki Stadium, Moscow	67,310
2008–09	Sbaen	Barcelona	2–0	Manchester United	Lloegr	Stadio Olimpico, Rhufain	62,467
2009–10	Yr Eidal	Internazionale	2–0	Bayern München	Yr Almaen	Santiago Bernabéu Stadium, Madrid	73,490
2010–11	Sbaen	Barcelona	3–1	Manchester United	Lloegr	Wembley Stadium, Llundain	87,695
2011–12	Lloegr	Chelsea	1–1*	Bayern München	Yr Almaen	Allianz Arena, München	62,500
2012–13	Yr Almaen	Bayern München	2–1	Borussia Dortmund	Yr Almaen	Wembley Stadium, Llundain	86,298
2013–14	Sbaen	Real Madrid	4–1†	Atlético Madrid	Sbaen	Estádio da Luz, Lisbon	60,976
2014–15	Sbaen	Barcelona	3–1	Juventus	Yr Eidal	Olympiastadion, Berlin	70,442
2015–16	Sbaen	Real Madrid	1–1*	Atlético Madrid	Sbaen	San Siro, Milan	71,942
2016–17	Sbaen	Real Madrid	4-1	Juventus	Yr Eidal	Stadiwm y Mileniwm, Caerdydd	65,842
2017–18	Sbaen	Real Madrid	3-1	Lerpwl	Lloegr	NSC Olimpiyskiy Stadium, Kiev	61,561
2018-19						Wanda Metropolitano, Madrid
2019-20						Atatürk Olympic Stadium, Istanbul

Nodiadau

A. ^{^} 1-1 oedd y sgôr wedi amser ychwanegol yn y rownd derfynol gyntaf chwaraewyd dau ddiwrnod yn gynharach.

B. ^{^} 1-1 oedd y sgôr wedi 90 munud ac wedi amser ychwanegol. Lerpwl enillodd 4-2 ar giciau o'r smotyn.

C. ^{^} 0-0 oedd y sgôr wedi 90 munud ac wedi amser ychwanegol. Steaua București enillodd 2-0 ar giciau o'r smotyn.

Ch. ^{^} 0-0 oedd y sgôr wedi 90 munud ac wedi amser ychwanegol. PSV Eindhoven enillodd 6-5 ar giciau o'r smotyn.

D. ^{^} 0-0 oedd y sgôr wedi 90 munud ac wedi amser ychwanegol. Red Star Belgrade enillodd 5-3 ar giciau o'r smotyn.

Dd. ^{^} 1-1 oedd y sgôr wedi 90 munud ac wedi amser ychwanegol. Juventus enillodd 4-2 ar giciau o'r smotyn.

E. ^{^} 1-1 oedd y sgôr wedi 90 munud ac wedi amser ychwanegol. Bayern München enillodd 5-4 ar giciau o'r smotyn.

F. ^{^} 0-0 oedd y sgôr wedi 90 munud ac wedi amser ychwanegol. Milan enillodd 3-2 ar giciau o'r smotyn.

Ff. ^{^} 3-3 oedd y sgôr wedi 90 munud ac wedi amser ychwanegol. Lerpwl enillodd 3-2 ar giciau o'r smotyn.

G. ^{^} 1-1 oedd y sgôr wedi 90 munud ac wedi amser ychwanegol. Manchester United enillodd 6-5 ar giciau o'r smotyn.

Ng. ^{^} 1-1 oedd y sgôr wedi 90 munud ac wedi amser ychwanegol. Chelsea enillodd 5-3 ar giciau o'r smotyn.

Cysylltiadau Cymreig

Mae pedwar Cymro wedi ennill Cwpan Ewrop/Cynghrair y Pencampwyr UEFA. Joey Jones oedd y Cymro cyntaf i ennill y tlws gyda Lerpwl ym 1976-77 ac roedd Jones hefyd yn eilydd y tymor canlynol pan lwyddodd Lerpwl i drechu Club Brugge. Roedd Ian Rush yn rhan o dîm Lerpwl drechodd A.S. Roma ar giciau o'r smotyn ym 1983-84 ac yn aelod o dîm Lerpwl gollodd yn erbyn Juventus ym 1984-85.

Ryan Giggs ydi'r unig Gymro sydd wedi ennill y tlws ar fwy nag un achlysur. Roedd yn rhan o dîm Manchester United drechodd Bayern München ym 1998-99, a hefyd o'r tîm drechodd Chelsea yn 2007-08. Mae Giggs hefyd wedi colli mewn dwy rownd derfynol, yn erbyn Barcelona yn 2008-09 ac yn 2010-11.

Gareth Bale oedd y Cymro cyntaf i sgorio mewn rownd derfynol wrth iddo helpu Real Madrid godi'r tlws yn 2013-14.

Terry Yorath oedd y Cymro cyntaf i chwarae yn y rownd derfynol, fel rhan o dîm Leeds United gollodd yn erbyn Bayern München ym 1974-75. Roedd y golgeidwad, Glan Letheren, yn eilydd i Leeds yn yr un flwyddyn. Roedd Craig Bellamy yn eilydd yn rownd derfynol 2006-07 pan gollodd Lerpwl yn erbyn A.C. Milan.

Cymru sydd wedi ennill Cwpan Ewrop a Chynghrair y Pencampwyr UEFA

Tymor	Enw	Gêm
1976–77	Joey Jones	Lerpwl 3-1 Borussia Mönchengladbach
1983–84	Ian Rush	Lerpwl 1-1† A.S. Roma
1998-99	Ryan Giggs	Manchester United 2-1 Bayern München
2007–08	Ryan Giggs	Manchester United 1-1‡ Chelsea
2013-14	Gareth Bale	Real Madrid 4-1(w.a.y.) Atlético Madrid

^† Lerpwl yn ennill 4-2 ar c.o.s.
^‡ Manchester United yn ennill 6-5 ar c.o.s.