Anatomeg ddynol

Anatomeg ddynol
Enghraifft o'r canlynol	cangen o wyddoniaeth, disgyblaeth academaidd
Rhan o	mammal anatomy, meddygaeth
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Yr astudiaeth wyddonol o forffoleg y corff (ffurf, siap a golwg organau a ffurfiannau eraill) y corff dynol ydy anatomeg ddynol (hefyd anatomi dynol). Mae dwy ran iddi:

anatomeg topograffig: yr astudiaeth o strwythurau y gellir eu gweld gyda'r llygad noeth;
anatomeg microscopig: yr astudiaeth o strwythurau'r corff gyda chymorth microsgop ac offer tebyg.

Defyddir yr ysgerbwd yn aml gan fyfyrwyr meddygol wrth astudio'r corff dynol.

Mae anatomeg dynol hefyd yn un o'r dair astudiaeth sy'n ffurfio meddygaeth; y ddwy ran arall ydy: anatomeg ffisiolegol (sut mae'r corff yn gweithio) ac yn symud a biocemeg, sef yr astudiaeth gemegol o'r corff.

Mae gan y corff dynol systemau biolegol (gweler isod) sy'n cynnwys organau wedi'u gwneud o feinwe, sydd yn ei dro yn cynnwys celloedd a meinwe cysylltiol.

Mae'r asudiaeth o'r corff dynol wedi carlamu ymlaen oherwydd technoleg yn ystod y ganrif ddiwethaf, gan ymestyn hyd bywyd dyn.

Astudio'r corff dynol golygu

Mae'r gweithwyr canlynol i gyd wedi astudio, ac yn parhau i astudio anatomeg ddynol: deintyddion, geinecolegwyr, ffisiotherapyddion, nyrsys, parafeddygon, radiograffyddion a meddygon drwy gymorth diagramau, llyfrau, gwefannau, ysgerbydau, modelau, cyrff marw, lluniau, darlithoedd ayb. Gellir astudio anatomi'r corff mewn (o leiaf) dwy ffordd:

o ran lleoliad;
o ran pwrpas.

Oherwydd dylanwad Gray's Anatomy, fel arfer rydym yn dosbarthu yn ôl lleoliad.

Dosbarthu yn ôl lleoliad golygu

Y pen a gwddf — gan gynnwys popeth uwchben y thoracs
Y breichiau — gan gynnwys y llaw, yr arddwn, y penelin, y fraich, a'r ysgwydd.
Y thoracs — ynghyd â diaffram y thoracs.
O'r abdomen i dop y pelfis.
Y cefn — gan gynnwys yr asgwrn cefn a'i wahanol rannau, y fertibrae, y sacrwm, a cwtyn y cynffon (neu 'cocsycs').
Y pelfis — ynghyd â'r arffed, mons Venus a'r perinewm.
Y coesau — gan gynnwys y glun, y pen-glin, croth y goes, y figwrn ac ar y gwaelod un — y droed.

Systemau'r corff dynol golygu

Beth yw pwrpas y gwahanol rannau a sut maen nhw'n cysylltu a chydweithio gyda'i gilydd? Dyma ddull arall o ddosbarthu'r corff i wahanol gategoriau.

Y system atgenhedlu: yr organau rhyw megis yr ofari, y tiwbiau ffalopian, yr iwterws, y wain, y chwarennau llaeth, llinyn y bogail, y ceilliau, vas deferens, y prostrad a'r pidyn.
Y system cyhyrau: (a'r system symud isod) sy'n cynnwys angori'r gewynnau gwahanol a'r cartilag yn sownd i esgyrn, gan eu henwi a disgrifio eu pwrpas, eu ffurf a'r modd y cânt eu creu a'u rhoi at ei gilydd i symud yr ysgerbwd.
Y system gylchredol: sy'n ymwneud â phwmpio a sianelu gwaed o amgylch y corff (a'r ysgyfaint) drwy rym y galon a hynny drwy wythiennau a rhydwelïau.
Y system endocrin: sy'n gyfrifol am y cyfathrebu rhwng gwahanol rannau o'r corff drwy gyfrwng hormonau wedi'u cynhyrchu yn y chwarennau endocrin megis yr hypothalamws, y chwarren bitwidol ("pituitary gland"), y corffyn pineol, y thyroid, y chwarennau y parathyroid, y chwarennau adrenal, yr ofari a'r pidyn.
Y system nerfol: system o gasglu, trosglwyddo ac o brosesu gwybodaeth yn yr ymennydd, yr asgwn cefn, y nerfau ymylol a'r nerfau eu hunain. Un o'i brif is-system yw system y synhwyrau.
Y system resbiradu: sef yr organau a ddefnyddir i anadlu, y ffaryncs (neu'r "uwchlwnc"), y tracea, y bronci, yr ysgyfaint a'r diaffram thorasig.
Y system iwrein: gan gynnwys yr afu, yr iwreter, y bledren a'r iwrethra a ddefnyddir i symud hylif, ac i gadw balans yr hylif yn y corff, ac i'w ysgarthu allan o'r corff.
Y system symud: (ar y cyd gyda'r system cyhyrau — gweler uchod) sy'n symud yr esgyrn a'r ysgerbwd sy'n cynnal ffrâm y corff, ynghyd â'r cartilag, y gewynnau a'r tendonau.
Y system dreulio: treulio a phrosesu'r bwyd drwy organau megis y geg, y ffaryncs, y chwarennau glafoer, yr oesoffagws, y stumog, y cefndenyn, yr iau (afu), y bledren, y pancreas, y goden fustl, y coluddion, y dwodenwm, y coluddyn dall, y rectwm a'r anws.
Y system imiwnedd: dyma'r system sy'n amddiffyn y corff rhag clefydau drwy adnabod a lladd pathogenau a chelloedd tiwmor.
Y system bilynol (Sa: "Integumentary system"): croen, gwallt ac ewinedd.
Y system lymffatig: strwythurau sy'n delio â throsglwyddo'r lymph rhwng meinweoedd a thrwy'r gwaed a'r lymph eu hunain, nodau lymff a thiwbiau lymff sy'n ei gludo. Mae hyn hefyd yn cynnwys y system imiwnedd ac amddiffyn rhag clefydau drwy gyfrwng y lwcosets (Sa: "leukocytes"), y tonsiliau, yr adenoids, y thymws a'r boten (Sa: "spleen").

Anatomi gweledol golygu

Weithiau rydym yn dosbarthu yn ôl yr hyn y gallwn ei weld gyda'r llygad; mae hyn yn gymorth i ddarganfod lleoliad rhannau llai, mewnol.

Yr organau mewnol golygu

Dyma enwau'r prif organau (yn nhrefn yr Wyddor):

Gweler hefyd golygu

Afiechydon