Yr Wyddgrug
Tref yn Sir y Fflint yng ngogledd-ddwyrain Cymru yw'r Wyddgrug. Mae hi'n gorwedd ar groesffordd hanner ffordd rhwng Rhuthun i'r gorllewin a Chaer i'r dwyrain. Mae'r A494 yn pasio'r dref i'r dwyrain. Tu ôl i'r Wyddgrug mae'r tir yn codi i lethrau coediog Bryniau Clwyd. Cynhelir marchnad lwyddiannus ynghanol y dref bob dydd Mercher, ac mae'r Stryd Fawr yn ffynnu. Mae llwyfan awyr-agored ynghanol y dref, a chynhelir digwyddiadau cerddorol o dro i dro. Cynhelir twmpathau yn neuadd yr eglwys pedair gwaith bob blwyddyn. Ystyr enw y dref yw "bryncyn neu dwmpath uchel" (yr un ystyr ag enw Saesneg y dref, Mold: o'r Ffrangeg Normanaidd Monthault sy'n golygu "bryn uchel"). Yn ôl yr Athro Hywel Wyn Owen, mae'n debycach mai'r un 'gŵydd' yw hwn ac 'yn eich gŵydd' hy 'golwg' ac mai ystyr Yr Wyddgrug felly yw 'Bryn Amlwg'.[1]
 Y stryd fawr a'r eglwys | |
| Math |
tref, cymuned  |
|---|---|
|
| |
| Daearyddiaeth | |
| Sir |
Sir y Fflint |
| Gwlad |
.svg){kind=small} Cymru |
| Cyfesurynnau |
53.166°N 3.133°W |
| Cod SYG |
W04000197 |
| Cod OS |
SJ237640 |
| Cod post |
CH7 |
| Gwleidyddiaeth | |
| AC/au | Hannah Blythyn (Llafur) |
| AS/au | Rob Roberts (Ceidwadwyr) |
 | |
Cynrychiolir yr Wyddgrug yn y Cynulliad Cenedlaethol gan Hannah Blythyn (Llafur) a'r Aelod Seneddol yw Rob Roberts (Ceidwadwyr).[2][3]
HanesGolygu
Yn ôl traddodiad, ymladdwyd Brwydr Maes Garmon ar lecyn tua milltir i'r gorllewin o'r dref bresennol yn OC 430. Enillodd y Cymry y dydd, dan arweiniad Sant Garmon, yn erbyn eu gelynion paganaidd.
Cynhelid llys ar gylch Llywelyn ap Gruffudd yn y Wyddgrug ar 22 Gorffennaf, 1273. Roedd gan y Wyddgrug ei gastell yn yr Oesoedd Canol a nodir ei safle gan Fryn y Beili, sy'n ardd gyhoeddus bellach. Ym 1245, cafodd ei gipio gan Dafydd ap Llywelyn.
AddysgGolygu
Ceir dwy ysgol uwchradd yn Yr Wyddgrug, Ysgol Alun (Saesneg ei hiaith) ac Ysgol Maes Garmon (Cymraeg ei hiaith).
EnwogionGolygu
- Rheinallt ap Gruffudd (bu farw 1465), arglwydd y Tŵr ac arweinydd gwladgarol, un o amddiffynwyr Castell Harlech yn Rhyfeloedd y Rhosynnau.
- Jane Brereton (1685-1740). Bardd.
- Richard Wilson (1714-1782). Mae bedd yr arlunydd ym mynwent yr eglwys.
- John Humphreys Parry neu John Humffreys Parry (1786 - 1825), golygydd, hynafiaethydd a newyddiadurwr.
- John Blackwell (Alun) (1797-1841). Ganed y bardd ym Mhonterwyl ger yr Wyddgrug.
- Thomas Jones (Glan Alun) (1811-1866). Bardd.
- Roger Edwards (1811-1886). Gweinidog, Emynydd, Golygydd y Drysorfa.
- John Ambrose Lloyd (1815-1874). Cerddor a chyfansoddwr.
- Daniel Owen (1836-1895). Ganwyd y nofelydd, yn yr Wyddgrug yn 1836; cafodd ei gladdu ym mynwent y dref yn 1895.
- Jonny Buckland (1977-). Gitarydd yn y grwp Coldplay. Mynychai Ysgol Alun.
Cyfrifiad 2011Golygu
Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:[4][5][6]
Eisteddfod GenedlaetholGolygu
Cynhaliwyd Eisteddfod Genedlaethol yn yr Wyddgrug ym 1923, 1991 a 2007. Am wybodaeth bellach gweler:
OrielGolygu
Cerrig yr Orsedd
Bryn y Beili
Cofeb rhyfel
Y Stryd Fawr o'r Groesffordd
Yr Hen Lys
10 Stryd Wrecsam, yr Wyddgrug
Colofnau Capel Bethesda
Adeialdau'r Cyngor Sir, Heol yr Iarll; cynt - Territorial Force Association.
Tafarn Y Dolffin
Bedd Richard Wilson, arlunydd Cymreig.
CyfeiriadauGolygu
- ↑ Dictionary of the Place-Names of Wales; gol: Hywel Wyn Owen a Richard Morgan; Gwasg Gomer (2007); tud 326
- ↑ Gwefan y Cynulliad;[dolen marw] adalwyd 24 Chwefror 2014
- ↑ Gwefan parliament.uk; adalwyd 24 Chwefror 2014
- ↑ "Ystadegau Allweddol ar gyfer Cymru". Swyddfa Ystadegau Gwladol. Cyrchwyd 2012-12-12.. Poblogaeth: ks101ew. Iaith: ks207wa - noder mae'r canran hwn yn seiliedig ar y nier sy'n siarad Cymraeg allan o'r niferoedd sydd dros 3 oed. Ganwyd yng Nghymru: ks204ew. Diweithdra: ks106ew; adalwyd 16 Mai 2013.
- ↑ Canran y diwaith drwy Gymru; Golwg 360; 11 Rhagfyr 2012; adalwyd 16 Mai 2013
- ↑ Gwefan Swyddfa Ystadegau Gwladol; Niferoedd Di-waith rhwng 16 a 74 oed; adalwyd 16 Mai 2013.
Gweler hefydGolygu
- Clogyn aur Yr Wyddgrug
- Terfysg yr Wyddgrug 2 Mehefin 1869.
Dolenni allanolGolygu
Abermorddu · Afon-wen · Babell · Bagillt · Bistre · Bretton · Brychdyn · Brynffordd · Bwcle · Caergwrle · Caerwys · Carmel · Cefn-y-bedd · Cei Connah · Cilcain · Coed-llai · Coed-talon · Cymau · Chwitffordd · Ewlo · Y Fflint · Ffrith · Ffynnongroyw · Glan-y-don · Gorsedd · Gronant · Gwaenysgor · Gwernymynydd · Gwernaffield-y-Waun · Gwesbyr · Helygain · Higher Kinnerton · Yr Hob · Licswm · Llanasa · Llaneurgain · Llanferres · Llanfynydd · Llannerch-y-môr · Maes-glas · Mancot · Mostyn · Mynydd Isa · Mynydd y Fflint · Nannerch · Nercwys · Neuadd Llaneurgain · Oakenholt · Pantasaph · Pant-y-mwyn · Penarlâg · Pentre Ffwrndan · Pentre Helygain · Pen-y-ffordd · Pontblyddyn · Pontybotgyn · Queensferry · Rhes-y-cae · Rhosesmor · Rhyd Talog · Rhyd-y-ceirw · Rhydymwyn · Saltney · Saltney Ferry · Sandycroft · Sealand · Shotton · Sychdyn · Talacre · Treffynnon · Trelawnyd · Trelogan · Treuddyn · Yr Wyddgrug · Ysgeifiog