Gwynegon

Grŵp o gyflyrau sy'n ymwneud â niwed i gymalau'r corff ydy cricymalau (neu'r gwynegon yn y de; cryd cymalau yn y gogledd, neu cricmala ar lafar; yn ddiweddar: arthritis). Daw'r gair arthritis o'r Groeg arthro-, cymal + -itis, llid; lluosog: arthritides). Mae gwynegon yn un o brif achosion anabledd mewn pobl sy'n hŷn na 55 mlwydd oed.

Rhestr Afiechydon

Pwyswch ar dangos i weld y rhestr. Rhestr AIDS Afiechyd meddwl Alcoholiaeth Annwyd Anorecsia nerfosa Asma Syndrom Asperger Awtistiaeth Blinder meddwl Brech goch Brech ieir Brech Wen Briwiau'r geg BSE Cansar Cen gwallt Clefyd Alzheimer Clefyd y galon Clefyd y gwair Clefyd y siwgr Clunwst Clwy'r marchogion Clwy'r pennau Clwyf y traed a’r genau Colera Creithiau Croen gyda chraciau Croen sensitif Croen sych Croenlid (Ecsema) Cur pen Cur pen eithafol Cylchrediad y gwaed Cymalau ystyfnig Dafad (ar y croen) Diffyg traul Dolur annwyd Dolur gwddw Dolur rhydd Yr Eryr Ffibrosis systig Ffliw Ffliw adar Gorguro’r galon Gwahanglwyf Gwlychu gwely Gwynegon (Cricmala) Gorguro’r galon HIV Iselder ysbryd Liwcemia Llau pen Llais cryglyd Llid y bledren Llid y cyfbilen Llosg eira Llosg haul Llosgiadau Malaria Mislif afreolaidd Mislif poenus Mislif ysgafn Nerfau Niwmonia Peswch Pigyn clust Plorod Poliomyelitis Poeni Rwbela Rhwymedd Twymyn y gwair Tyndra’r cyhyrau

Mae sawl ffurf o gricymalau; ac mae gan pob un achos gwahanol. Y ffurf mwyaf cyffredin o gricymalau yw osteoarthritis (clefyd dirywiol y cymalau), mae'n ganlyniad o henaint, trawma neu haint i'r cymal. Mae'r dystiolaeth yn awgrymu y gall anatomeg annormal gyfrannu at ddatblygiad cynnar osteoarthritis. Y ffurfiau eraill o arthritis yw arthritis rhiwmatoid ac arthritis psoriatic, clefyd awtoimiwn lle mae'r corff yn ymosod ar ei hun. Mae arthritis septig yn cael ei achosi gan haint yn y cymal. arthritis cymalwstog yn cael ei achosi gan dyddodiad o grisialau asid wrig yn y cymal, gan achosi llid. Mae hefyd ffurf anghyfredin o gymalwst a achosir gan ffurfiad crisialau rhomboid o chalsiwm pyroffosffad. Adnabyddir y cymalwst hwn o dan yr enw ffug-gymalwst.

Meddygaeth naturiol

Credir y gall y llysiau canlynol gynorthwyo rhai mathau o wynegon: Lafant, Penrhudd (Oregano), Rhosmari a Seleri.

Dengys ymchwil diweddar fod rhai bwydydd (gan gynnwys cigoedd) yn ffyrnigo'r anhwylder, ac nad yw llysieuwyr yn dioddef cymaint. Ymhlith y rhain y mae: ŷd, corn, siwgwr, caffîn, orenau,grawnffrwyth, lemonau a thomato. Y cigoedd gwaethaf yw: cig moch, porc, cig eidion a chig oen.

Ar y llaw arall, credir fod pysgod olewllyd, megis macrell, eog, sardins a phennog yn llesol ac yn lleddfu'r symptomau. Mae bwyta deiet vegan yn lleihau'r nifer o gymalau gryn dipyn. Mae troi at olew yr olewyddan (olive oil) yn beth da, a bwydydd llawn Omega-3.

Mae rhai pobl hefyd yn sensitif i lysiau un teulu yn arbennig, sef y Solanaceae: tatws, pupur melys, paprica, cayenne a bron pob math arall o bupur ar wahan i bupur du.

Gweler hefyd

• cryd coch: scarlet fever
• cryd y wrach: intermittent fever
• cryd melyn: yellow jaundice.
• cryd pigyn: pleurisy