Ffrainc

gwlad yng ngorllewin Ewrop
(Ailgyfeiriad oddi wrth Ffrengig)

Gwladwriaeth yng ngorllewin Ewrop yw Ffrainc (Ffrangeg: France); enw swyddogol: Gweriniaeth Ffrainc (République française). Mae'n ffinio â Môr Udd, Gwlad Belg a Lwcsembwrg yn y gogledd, yr Almaen, y Swistir, a'r Eidal yn y dwyrain, Monaco, Môr y Canoldir, Sbaen ac Andorra yn y de, a Môr Iwerydd yn y gorllewin. Paris ydy'r brifddinas.

Ffrainc
Armoiries république française.svg
République française
Flag of France (1958–1976).svg
ArwyddairLiberté, égalité, fraternité Edit this on Wikidata
Mathgwladwriaeth sofran, un o wledydd môr y canoldir, gweriniaeth, gwlad Edit this on Wikidata
Enwyd ar ôlFfranciaid Edit this on Wikidata
PrifddinasParis Edit this on Wikidata
Poblogaeth67,749,632 Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 1792 (y Weriniaeth Ffrengig Gyntaf) Edit this on Wikidata
AnthemLa Marseillaise Edit this on Wikidata
Pennaeth llywodraethÉlisabeth Borne Edit this on Wikidata
Cylchfa amserUTC+01:00 Edit this on Wikidata
Iaith/Ieithoedd
  swyddogol
Ffrangeg Edit this on Wikidata
Nifer a laddwyd593,865 Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynolGorllewin Ewrop, Pyreneau'r Canoldir, yr Undeb Ewropeaidd, European Economic Area Edit this on Wikidata
Arwynebedd643,801 ±1 km² Edit this on Wikidata
GerllawMôr Udd, Cefnfor yr Iwerydd, Môr y Gogledd, Y Môr Canoldir Edit this on Wikidata
Yn ffinio gydaSbaen, Andorra, Gwlad Belg, Lwcsembwrg, yr Almaen, Y Swistir, yr Eidal, Monaco, Brasil, Swrinam, Brenhiniaeth yr Iseldiroedd Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau47°N 2°E Edit this on Wikidata
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredolLlywodraeth Ffrainc Edit this on Wikidata
Corff deddfwriaetholSenedd Ffrainc Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y wladwriaeth
Arlywydd Ffrainc Edit this on Wikidata
Pennaeth y wladwriaethEmmanuel Macron Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y Llywodraeth
Prif Weinidog Ffrainc Edit this on Wikidata
Pennaeth y LlywodraethÉlisabeth Borne Edit this on Wikidata
Map
LocationFrance.svg
ArianEwro Edit this on Wikidata
Canran y diwaith10 ±1 %, 10 ±0.1 % Edit this on Wikidata
Cyfartaledd plant1.99 Edit this on Wikidata
Mynegai Datblygiad Dynol0.903 Edit this on Wikidata

Mae'r mwyafrif o bobl Ffrainc yn siarad Ffrangeg, unig iaith swyddogol y wlad, ond ceir sawl iaith arall hefyd, megis Llydaweg yn Llydaw, Basgeg yn y rhan o Wlad y Basg sydd yn ne-orllewin Ffrainc, Corseg ar ynys Corsica, ac Ocsitaneg - iaith draddodiadol rhan helaeth o'r De. Mae nifer o fewnfudwyr a'u teuluoedd, o'r Maghreb yn bennaf, yn siarad Arabeg yn ogystal.

HanesGolygu

  Prif erthygl: Hanes Ffrainc

Yng nghyfnod yr Henfyd, adnabyddid rhan helaaeth y diriogaeth sy'n awr yn Ffrainc fel Gâl, ac fe'i preswylid gan nifer o lwythau Celtaidd mewn sawl teyrnas frodorol annibynnol. Yn 125 CC ymosododd y Rhufeiniaid ar dde Gâl, yn dilyn cais am gymorth gan drigolion Groegaidd dinas Massilia. Erbyn 121 CC roeddynt wedi concro rhan dde-ddwyreiniol Gâl; yn ddiweddarch daeth y rhan yma yn dalaith Rufeinig dan yr enw Gallia Narbonensis. Concrwyd gweddill Gâl gan Iŵl Cesar mewn cyfres o ymgyrchoedd rhwng 58 CC a 51 CC. Y frwydr dyngedfennol oedd Brwydr Alesia yn 52 CC, pan orchfygodd Cesar gynghrair o lwythau Celtaidd dan arweiniad Vercingetorix o lwyth yr Arverni.

Daeth Gâl yn rhan o'r Ymerodraeth Rufeinig, a datblygodd diwylliant Galaidd-Rufeinig nodweddiadol yma. Daw enw presennol y wlad o'r Ffranciaid, yn wreiddiol yn nifer o lwythau Almaenig a ddaeth at ei gilydd mewn cynghrair. Yn ddiweddarch llwyddasant i greu teyrnas dan yr enw Francia mewn ardal sy’n cynnwys Ffrainc a rhan orllewinol yr Almaen. Bu Ffrainc yn rhan o deyrnas Siarlymaen a'i fab Louis Dduwiol. Wedi marwolaeth Louis, rhannwyd ei deyrnas rhwng ei dri mab yng Nghytundeb Verdun. Derbyniodd Siarl Foel Ffrancia Orllewinol, a ddaeth yn deyrnas Ffrainc yn ddiweddarach.

Yn 1337 dechreuodd rhyfel am orsedd Ffrainc rhwng Brenhinllin Plantaganet o Loegr a Brenhinllin Valois o Ffrainc, y Rhyfel Can Mlynedd. Parhaodd yr ymladd am 116 mlynedd, hyd 1453, ond gyda nifer o ysbeidiau byr o heddwch a dwy ysbaid hirach. Bu tua 81 mlynedd o ymladd i gyd. Diweddodd gyda'r Saeson yn cael eu gyrru allan o Ffrainc heblaw am Calais, ond roedd rhannau helaeth o Ffrainc wedi eu hanrheithio.

Dymchwelwyd y frenhiniaeth gan y Chwyldro Ffrengig rhwng 1789 a 1799. Cipiwyd grym gan Napoleon Bonaparte fel yr ymerawdwr Napoleon I, ac enillodd byddinoedd Ffrainc gyfres o fuddugoliaethau. Daeth y cyfnod o lwyddiannau i ben pan ymosododd Napoleon ar Rwsia yn 1812; collwyd y rhan fwyaf o'r fyddin wrth geisio dychwelyd o Rwsia. Alltudiwyd Napoleon i Ynys Elba wedi iddo gael ei orchfygu ym Mrwydr Leipzig, a phan geisiodd dychwelyd, gorchfygwyd ef yn Mrwydr Waterloo a'i alltudio i Ynys Sant Helena. Adferwyd y frenhiniaeth dros dro, yna daeth nai Napoleon yn ymerawdwr.

Yn y Rhyfel Byd Cyntaf, bu ymladd anm flynyddoedd ar diriogaeth Ffrainc rhwng yr Almaen a Ffrainc a'i chyngheiriaid. Ymhlith brwydrau enwocaf byddinoedd Ffrainc yn y cyfnod yma mae Brwydr y Marne a Brwydr Verdun. Er i Ffrainc a'i chyngheiriaid fod yn fuddugol, dioddefodd y wlad golledion enbyd.

Yn ystod yr Ail Ryfel Byd, bu Ffrainc yn un o'r Cynghreiriaid. Yn dilyn Brwydr Ffrainc ym 1940 rhannwyd Ffrainc fetropolitanaidd yn rhanbarthau a feddiannwyd gan yr Almaen a'r Eidal a rhanbarth Llywodraeth Vichy oedd yn cydweithio â Phwerau'r Axis. Yn ystod blynyddoedd y feddiannaeth, brwydrodd mudiad y résistance yn erbyn y meddianwyr a'r cydweithredwyr. Adferwyd sofraniaeth Ffrengig ym 1944 ac aeth y Cynghreiriaid ymlaen i ennill y rhyfel ym 1945.

DaearyddiaethGolygu

  Prif erthygl: Daearyddiaeth Ffrainc

Tyfir gwenith yng ngogledd-ddwyrain Ffrainc, ac yno hefyd mae'r diwydiannau trymion. O gwmpas y maes glo sy'n ymestyn o Béthune hyd at Valenciennes mae'r diwydiannau haearn a dur, cemegau a gweolion. Mae ffatrioedd y cwmni rwber Michelin yn y Massif Central. Yn y de-ddwyrain tyfir gwinwydd, ffrwythau a llysiau ac wrth gwrs mae cynhyrchu gwin yn bwysig yn Ffrainc.

Mae gan Ffrainc amrywiaeth mawr o ran tirwedd, o'r gwastadeddau arfordirol yn y gogledd a'r gorllewin i fynyddoedd yr Alpau a'r Pyreneau yn y de-ddwyrain a'r de-orllewin. Yn yr Alpau Ffrengig y mae Mont Blanc, y mynydd uchaf yng ngorllewin Ewrop gydag uchder o 4810 m. Mae ardaloedd mynyddig eraill yn ogystal, gan gynnwys y Massif central, y Jura, y Vosges, y massif armoricain a'r Ardennes. Mae sawl afon nodedig yn llifo trwy'r wlad, gan gynnwys Afon Loire, Afon Rhône (sy'n tarddu yn y Swistir), Afon Garonne (sy'n tarddu yn Sbaen), Afon Seine, ac Afon Vilaine.

DemograffegGolygu

  Prif erthygl: Demograffeg Ffrainc
 
Dinasoedd yn Ffrainc a phoblogaeth o fwy na 100,000

Gyda phoblogaeth o 64.5 miliwn, saif Ffrainc yn 19eg ymysg gwledydd y byd. Mae tŵf naturiol (heb gynnwys mewnfudiad) y boblogaeth wedi cyflynu yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Yn 2004, tyfodd y boblogaeth o 0.68%, tra yn 2006 roedd 299,800 mwy o enedigaethau nag o farwolaethau.

Yn 2004, ymfudodd 140,033 o bobl i Ffrainc, 90,250 ohonynt o wledydd Affrica a 13,710 o Ewrob. Yn ôl y Sefydliad Cenedlaethol dros Ystadegau ac Astudiaethau Economaidd, roedd tua 4.9 miliwn o bobl wedi ei geni mewn gwledydd eraill yn byw yn Ffrainc, 2 filiwn ohonynt wedi dod yn ddinasyddion Ffrengig.

Er fod poblogaeth y wlad yn cynyddu, mae poblogaeth llawer o ardaloedd gwledig yn parhau i leihau. Yn y cyfnod 1960-1999, gostyngodd poblogaeth pymtheg o départements gwledig; y gostyngiad mwyaf oedd 24% yn Creuse.

Dinasoedd mwyaf Ffrainc yw:

Rhif Enw 1982 1990 1999 2007 Ardal
1. Paris 2.176.243 2.152.423 2.125.246 2.143.614 Île-de-France
2. Marseille 874.436 800.550 798.430 791.172 Provence-Alpes-Côte d’Azur
3. Lyon 413.095 415.487 445.452 479.288 Rhône-Alpes
4. Toulouse 347.995 358.688 390.350 445.164 Midi-Pyrénées
5. Nice 337.085 342.439 342.738 336.795 Provence-Alpes-Côte d’Azur
6. Naoned 240.539 244.995 270.251 278.308 Pays de la Loire
7. Strasbourg 248.712 252.338 276.391 277.716 Alsace
8. Montpellier 197.231 207.996 225.392 255.015 Languedoc-Roussillon
9. Lille 196.705 198.691 212.597 240.787 Nord-Pas-de-Calais
10. Bordeaux 208.159 210.336 215.363 236.202 Aquitaine
11. Rennes 194.656 197.536 206.229 209.101 Bretagne
12. Reims 177.234 180.620 187.206 198.597 Champagne-Ardenne
13. Le Havre 199.388 195.854 190.905 183.958 Haute-Normandie
14. Saint-Étienne 204.955 199.396 175.127 173.835 Rhône-Alpes
15. Angers 136.038 141.404 151.279 172.534 Pays de la Loire
16. Toulon 179.423 167.619 160.639 169.387 Provence-Alpes-Côte d’Azur
17. Grenoble 156.637 150.758 153.317 159.472 Rhône-Alpes
18. Nîmes 124.220 128.471 133.424 151.767 Languedoc-Roussillon
19. Aix-en-Provence 121.327 123.842 134.222 150.342 Provence-Alpes-Côte d’Azur
20. Dijon 140.942 146.703 149.867 148.986 Bourgogne

Rhaniadau gweinyddolGolygu

 

Ffrainc
4051 Cantons
36 697 Communes


  Prif erthygl: Rhanbarthau Ffrainc

Rhennir Gweriniaeth Ffrainc yn 27 région. Mae 21 ohonynt yn ffurfio'r Ffrainc gyfandirol, felly wrth gyfri Corsica hefyd, mae yna 22 région yn Ffrainc fetropolitanaidd. Y régions tramorGuadeloupe, Martinique, Réunion, Mayotte a Guiana Ffrengig — yw'r 5 arall.

  Prif erthygl: Départements Ffrainc

Rhennir y régions ymhellach yn 101 département. Mae pob un o'r régions tramor hefyd yn département ynddi'i hun. Mae rhif gan bob département rhif a ddefnyddir ar gyfer codau post, cofrestru ceir ac yn y blaen. Rhennir pob un o'r départements metropolitanaidd yn sawl arrondissement, a rennir wedyn yn cantons llai. Rhennir y cantons yn communes - mae yna 36,697 commune, ac mae cyngor trefol etholedig gan bob un. Rhennir communes Paris, Lyon a Marseille yn arrondissements trefol yn ogystal.

Yn ogystal â'r uchod, mae sawl tiriogaeth dramor gan Weriniaeth Ffrainc.

CyfeiriadauGolygu

Chwiliwch am Ffrainc
yn Wiciadur.