Llwynhendy

Pentref diwydiannol yng nghymuned Llanelli Wledig, Sir Gaerfyrddin, Cymru, yw Llwynhendy. Yng Nghyfrifiad 2001 roedd ganddo boblogaeth o 4,276.

Llwynhendy

Llyfrgell Llwynhendy; 2016
Math	pentref
Daearyddiaeth
Sir	Sir Gaerfyrddin
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	51.6786°N 4.1232°W
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	Lee Waters (Llafur)
AS/au y DU	Nia Griffith (Llafur)
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Mae'r pentref yn ffinio â Bynea, Cwmcarnhywel a Phen-y-graig. Mae'n hen bentref gyda gwreiddiau diwydiannol cryf. Roedd y gwaith dur (sydd bellach wedi cau) ym Mynea wedi bod yn gyflogwr pwysig hyd at ddirywiad y diwydiant dur. Mae'r pentref yn 50 troedfedd uwchben lefel y môr ac mae'n seiliedig o amgylch Nant Caerhuan sy'n tarddu yng Ngelli, Bryn, Llanelli.Mae yna Safle WWT cyfagos â'r pentref yn hen fferm Penclacwydd- yr unig ganolfan ymddiriedolaeth bywyd gwyllt gwlyptir yng Nghymru gyfan.

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Lee Waters (Llafur) ac yn Senedd y DU gan Nia Griffith (Llafur).

Hanes

Mae pobl wedi bod yn byw yn ardal Llwynhendy ers oes Neolithig. Yn ystod Oes yr Haearn, roedd ardal Llwynhendy a Bynea yn lle pwysig gan mai croesi Afon Llwchwr oedd hi i'r Rhufeiniaid. Roedd y brif Ffordd Rufeinig yn rhedeg drwy'r pentrefi ac mae bellach yn dal i gael ei ddefnyddio fel y briffordd sy'n cynnwys Heol Y Pemberton, Heol Llwynhendy, Heol Tanygraig, Heol Cwmfelin, Heol Y Bwlch a Heol Yspitty. Roedd Llwynhendy hefyd yn lle bwysig i bererinion ar y ffordd i Eglwys Gadeiriol Dewi Sant yn Sir Benfro. Yn groes i eglwys Dewi Sant yn Llwynhendy, safodd Capel Dewi, capel rhwyddineb lle gallai teithwyr aros. Heddiw dim ond adfeilion sydid ar ôl. Daeth Llwynhendy yn bentref fwyngloddio yn ystod y chwyldro diwydiannol, gyda phyllau glo Tirmynydd, Hendre, Trallwm a Phencoed yn cael eu hagor. Fodd bynnag, bu'n ardal gytûn amaethyddol ac hyd heddiw mae yna lawer o ffermydd yn amgylchynu'r pentref fel fferm Ddôl Fach a Ddôl Fawr, Techon Fawr a Llwynhendy. Gyda'r mwyngloddiau'n cau yn ystod y 1940au a'r 50au roedd llai o waith ar gael, nes agorodd Gwaith Trostre. Gyda mwy ei hangen, adeiadwyd dau stad cyngor rhwng Llwynhendy a Phemberton, ei adeiladu ar diroedd Fferm Heol Hen a Fferm Brynsierfel. Mae stadau Cwmcarnhywel a Chefncaeau yn cael eu galw'n lleol fel y maesydd Pen a gwaelod ac maent yn bentrefi eu hunain, ond weithiau maent yn cael eu hystyried yn rhan o Llwynhendy.

Iaith

Siaradir yr iaith Gymraeg gan hanner y pentrefwyr, gydag Ysgol Gymraeg Brynsierfel yng Nghwmcarnhywel gerllaw'r pentref. Yn hanesyddol, Cymraeg yw'r brif iaith yn y pentref, nes hyd at ganol y 1900au pan welwyd ddirywiad yn y nifer yn medru yn yr iaith.

Crefydd

Mae tair addoldy yn gwasanaethu Llwynhendy - Capel Soar, Capel Y Tabenacl ac Eglwys Dewi Sant. Yn ddiweddar cafodd Capel Nazereth ar Barc Gitto y fan addoli i'r Methodistiaid ei gau. Cyn bod bedyddiaeth yn gyfreithlon yng ngwledydd Prydain Fawr, roedd bedyddwyr ardal Llwynhendy yn cyfarfod yn Fferm Tŷ Cwrdd (sy'n golygu'n llythrennol y man cyfarfod) ar Heol Hendre, Llwynhendy.

Addysg

Mae yna un Ysgol o fewn Llwynhendy sef ysgol Bryn-Teg, yr ysgol Saesneg. Lleolir Ysgol Gymraeg Brynsierfel yng Nghwmcarnhywel, gerllaw'r pentref.

Llenyddiaeth

• Bynea and Llwynhendy Local History Group, A History of Bynea and Llwynhendy (2000)

Trefi a phentrefi Sir Gaerfyrddin

Trefi
Caerfyrddin  · Castellnewydd Emlyn  · Cydweli  · Hendy-gwyn  · Llandeilo  · Llanelli  · Llanybydder  · Llanymddyfri  · Porth Tywyn  · Rhydaman  · Sanclêr  · Talacharn
Pentrefi
Aberarad  · Aberbowlan  · Abercrychan  · Abergorlech  · Abergwili  · Aber-nant  · Alltwalis  · Babel  · Bace  · Bancycapel  · Bancyfelin · Y Betws · Bethlehem  · Blaengweche  · Blaenos  · Blaen-waun  · Blaen-y-coed  · Brechfa  · Broadway  · Bronwydd  · Bron-y-gaer  · Bryn  · Brynaman  · Bryn Iwan  · Bwlch-clawdd  · Bwlchnewydd  · Bynea  · Caeo  · Capel Dewi  · Capel Gwyn  · Capel Hendre  · Capel Isaac  · Capel Iwan  · Capel Seion  · Carmel  · Carwe  · Cefn-bryn-brain  · Cefneithin  · Cefn-y-pant  · Cenarth  · Cilgwyn  · Cilsan  · Cil-y-cwm  · Croesyceiliog  · Cross Hands  · Crug-y-bar  · Crwbin  · Cwm-ann  · Cwm-bach (1)  · Cwm-bach (2)  · Cwm-du  · Cwmduad  · Cwmfelin-boeth  · Cwmfelinmynach  · Cwmgwili  · Cwmhiraeth  · Cwmifor  · Cwmisfael  · Cwmllyfri  · Cwm-miles  · Cwm-morgan  · Cwm-pen-graig  · Cwrt-henri  · Cwrt-y-cadno  · Cynghordy  · Cynheidre  · Cynwyl Elfed  · Derwen-fawr  · Derwydd  · Dinas  · Dolgran  · Dre-fach  · Dre-fach Felindre · Dryslwyn  · Dyffryn Ceidrych  · Efail-wen  · Esgair  · Felin-foel  · Felin-gwm  · Felin-wen  · Foelgastell  · Ffair-fach  · Ffaldybrenin  · Ffarmers  · Fforest  · Ffynnon  · Garnant  · Garthynty  · Gelli-aur  · Gelli-wen  · Glanaman  · Glan Duar  · Glan-y-fferi  · Gorllwyn  · Gors-las  · Gwernogle  · Gwyddgrug  · Gwynfe  · Hebron  · Yr Hendy  · Henllan  · Henllan Amgoed  · Hermon  · Horeb  · Login  · Llanarthne  · Llanboidy · Llan-dawg  · Llandeilo Abercywyn  · Llandre (1)  · Llandre (2)  · Llandybïe  · Llandyfaelog  · Llandyry  · Llanddarog  · Llanddeusant  · Llanddowror  · Llanedi  · Llanegwad  · Llanfair-ar-y-bryn  · Llanfallteg  · Llanfihangel Aberbythych  · Llanfihangel Abercywyn  · Llanfihangel-ar-Arth  · Llanfihangel-uwch-Gwili  · Llanfynydd  · Llangadog  · Llan-gain  · Llangathen  · Llangeler  · Llangennech  · Llanglydwen  · Llangyndeyrn  · Llangynin  · Llangynnwr  · Llangynog  · Llanishmel  · Llanllawddog  · Llan-llwch  · Llanllwni  · Llanmilo  · Llannewydd  · Llannon  · Llanpumsaint  · Llansadwrn  · Llan-saint  · Llansawel  · Llansteffan  · Llanwinio  · Llanwrda  · Llan-y-bri  · Llanycrwys  · Llwyn-croes  · Llwynhendy  · Llwyn-y-brain (1)  · Llwyn-y-brain (2)  · Maenordeilo  · Maerdy  · Maes-y-bont  · Marros  · Meidrim  · Meinciau  · Merthyr  · Morfa  · Myddfai · Mynydd-y-garreg  · Nantgaredig  · Nant-y-caws  · New Inn  · Pant-gwyn  · Pantyffynnon  · Parc-y-rhos  · Pedair Heol  · Pen-boyr  · Pen-bre  · Pencader  · Pencarreg  · Peniel  · Penrherber  · Penrhiw-goch  · Pentrecagal  · Pentrecwrt  · Pentrefelin  · Pentre Gwenlais  · Pentre Tŷ-gwyn  · Pentywyn  · Pen-y-banc  · Pen-y-bont (1)  · Pen-y-bont (2)  · Pen-y-garn  · Pen-y-groes  · Pinged  · Plas  · Pont Aber  · Pontaman  · Pontantwn  · Pont-ar-Gothi  · Pont-ar-llechau  · Pont-ar-sais  · Pont Hafod  · Pont-henri  · Pont-iets  · Pont-tyweli  · Pontyberem  · Porth-y-rhyd  · Pum Heol  · Pumsaint  · Pwll  · Pwll-trap  · Ram  · Rhandir-mwyn  · Rhos  · Rhosaman  · Rhos-goch  · Rhos-maen  · Rhydargaeau  · Rhydcymerau  · Rhyd Edwin  · Rhydowen  · Rhyd-y-wrach  · Salem  · Sandy  · Sarnau  · Saron (1)  · Saron (2)  · Soar  · Sylen  · Taliaris  · Talog  · Talyllychau  · Tir-y-dail  · Trap  · Trefechan  · Trelech  · Trimsaran  · Twynllannan  · Tŷ-croes  · Y Tymbl  · Waunclunda  · Waun y Clyn  · Ystrad Ffin