Wicipedia

Datganoli pellach i Gymru

Mae sawl cynnig wedi bod dros ddatganoli pellach i Gymru ers sefydlu Cynulliad Cenedlaethol i Gymru a ailenwyd yn Senedd Cymru.

Mae'r erthygl hon yn rhan o'r gyfres:

Gwleidyddiaeth
Cymru


Llywodraeth Cymru
Senedd Cymru
Cymru o fewn y DU
Cymru o fewn yr UE
Isadrannau Cymru
Gweithgarwch gwleidyddol
gweld • sgwrs • golygu

Ers 1997, bu tystiolaeth o fwy o gefnogaeth ac ymddiriedaeth yn y Senedd a mwy o gefnogaeth iddo gael pwerau ychwanegol, gan gynnwys refferendwm 2011 dros bwerau deddfwriaethol.[1] [2]

Tair opsiwn cyfansoddiadol

golygu

Mae’r Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru yn gomisiwn parhaus a sefydlwyd gan Lywodraeth Cymru het a fydd yn gwneud argymhellion am ddyfodol cyfansoddiadol Cymru a phwerau’r Senedd. Yn cael eu cyfarfod cyntaf ar 25 Tachwedd 2021, mae’r Athro Laura McAllister a Dr Rowan Williams yn cyd-gadeirio’r comisiwn gyda McAllister yn nodi bod yr holl opsiynau ar y bwrdd, gan gynnwys annibyniaeth.[3] Mae gan y comisiwn ddau brif amcan, sef ystyried a datblygu opsiynau ar gyfer diwygio strwythurau cyfansoddiadol y DU, a phrif opsiynau blaengar i gryfhau democratiaeth Cymru a sicrhau gwelliannau i Gymru.[4] Amlinellodd canfyddiadau interim y comisiwn dri opsiwn ymarferol ar gyfer Cymru, i’w harchwilio’n fanylach yn 2023:

  1. Datganoli cadarn
  2. Ffederaliaeth
  3. Annibyniaeth[5]

Datganoli cadarn

golygu
Gweler hefyd: Datganoli Cymru

Cynnig Llafur y DU (2022)

golygu

Ar 5 Rhagfyr 2022, cyhoeddodd Plaid Lafur y DU, pe byddent yn cael eu hethol, y byddent yn diwygio tŷ’r arglwyddi i ffurfio Cyngor y Cenhedloedd a’r Rhanbarthau. Byddent hefyd yn datganoli i'r Senedd; Canolfan Byd Gwaith, y gwasanaeth cyfiawnder ieuenctid a phrawf a mynediad i Fanc Buddsoddi Rhanbarthol Prydain.[6] Disgrifiwyd y cynllun hwn fel un bron fel gwladwriaeth ffederal.[7]

Gofynnodd Adam Price i Mark Drakeford pam nad oedd datganoli cyfiawnder yn adroddiad cyfansoddiadol Llafur ar y dyfodol, gan ddweud “Mae argymhelliad comisiwn Brown i ddatganoli cyfiawnder ieuenctid a’r gwasanaeth prawf yn unig yn mynd â ni yn ôl 10 mlynedd yn y ddadl ar ddatganoli yng Nghymru”. Ymatebodd Mark Drakeford drwy ddweud ei fod yn gobeithio mai datganoli cyfiawnder ieuenctid a’r gwasanaeth prawf oedd “dechrau’r broses honno”, “Wrth gwrs, rydyn ni eisiau i’r broses honno fynd ymhellach”.[8]

Adroddiad y Comisiwn Cyfansoddiadol (2024)

golygu

Dyma’r cyntaf o’r tri opsiwn cyfansoddiadol ar gyfer Cymru fel y’i cynigiwyd gan Gomisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru. Mae'r opsiwn hwn yn cynnwys:

  • Gwarchodaeth rhag newidiadau unochrog gan Senedd a Llywodraeth y DU
  • Cysylltiadau rhynglywodraethol mwy adeiladol
  • Sylfaen fwy sefydlog ar gyfer llywodraethu Cymru yn y dyfodol
  • Ehangu posibl pwerau datganoledig, gan gynnwys cyfiawnder a phlismona.

Disgrifiwyd yr opsiwn hwn fel un sy’n rhoi mwy o sefydlogrwydd ac sy’n gofyn am y newidiadau lleiaf posibl i wledydd eraill y DU.[9]

Ym mis Ionawr 2024, cyhoeddwyd yr adroddiad llawn gan gynnig;

  • dileu cyfyngiadau ar Lywodraeth Cymru i reoli cyllid
  • datganoli cyfiawnder a'r heddlu (gan ddechrau gyda'r heddlu, y gwasanaeth prawf, a chyfiawdner ieuenctid)
  • datganoli'r gwasanaeth rheilffyrdd
  • sut y dylai Cymru gael llais cryfach ar gyfer darlledu
  • dylid sefydlu grwp gan lywodraethau Cymru a'r Deyrnas Unedig ar gyfer rheoli ynni yng Nghymru gan gynnwys opsiynnau ar gyfer datganoli ystad y goron[10]

Ffederaliaeth

golygu

Mae’r Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru yn cynnig y diwygiadau a ganlyn ar gyfer yr opsiwn hwn o "strwythurau ffederalaidd":

  • Mae cyfrifoldeb Senedd a Llywodraeth y DU dros y DU ar wahân i Loegr
  • Diwygio Ty'r Arglwyddi
  • Cyfrifoldeb ariannol datganoledig am drethiant
  • Cyfrifoldeb ariannol datganoledig dewisol am les[11]

Yn hanesyddol, teimlai David Lloyd George na ellid cyflawni datgysylltu, diwygio tir a mathau eraill o ddatganoli Cymreig oni bai bod Cymru yn ffurfio ei llywodraeth ei hun o fewn system imperialaidd ffederal.[12]

Cynnig Llafur Cymreig

golygu

Mae'r Blaid Lafur Gymreig yn cefnogi "ffederaliaeth bellgyrhaeddol" gyda phwerau cyfartal yr Alban a Gogledd Iwerddon.[13][14] Mae’r pwerau a awgrymir yn eu cynigion yn cynnwys (ymysg awgrymiadau eraill):

  • Daw’r DU yn undeb gwirfoddol o 4 gwlad
  • Mae datganoli yn barhaol ac ni ellir ei ddadwneud heb gytundeb yr etholwyr
  • Datganoli cyfartal ar draws cenhedloedd i gyfateb ee yr Alban
  • Diwygiodd Tŷ’r Arglwyddi i adlewyrchu cyfansoddiad y Deyrnas Unedig ac i amddiffyn y cyfansoddiad a datganoli
  • Mae pob llywodraeth yn pennu ac yn cael ei dal yn atebol am flaenoriaethau treth a gwariant
  • Cyfiawnder a phlismona wedi'u datganoli i Gymru (fel y mae yn yr Alban a Gogledd Iwerddon)[15]

Annibyniaeth (a chyd-ffederasiwn)

golygu
 
Gorymdaith annibyniaeth Caerdydd 2019

Mae cynnig hefyd wedi’i wneud am gonffederasiwn y DU, lle mae pob gwlad gyfansoddol yn y DU yn sofran ac yn cytuno i gytundeb a senedd/cyngor canolog sy’n penderfynu ar nifer fach o bolisïau canolog megis masnach fewnol, arian cyfred, amddiffyn a chysylltiadau tramor.[16] Dywedir bod cyn-brif weinidog Cymru, Carwyn Jones, yn gefnogwr i system Gydffederal ac wedi bod yn gweithio gyda Gordon Brown ar ei argymhellion ar gyfer diwygio cyfansoddiadol y DU. Nid yw'n ymddangos bod unrhyw dystiolaeth hyd yma i awgrymu bod argymhellion Brown yn cynnwys model tebyg i gydffederal.[17]

Datganoli penodol

golygu

Adnoddau naturiol ac Ystâd y Goron

golygu
Gweler hefyd: Ystad y Goron Cymru

Awgrymodd y prif weinidog, Mark Drakeford y gallai datganoli Ystadau’r Goron yng Nghymru i lywodraeth Cymru alluogi’r llywodraeth i harneisio’r potensial ynni adnewyddadwy yng Nghymru gan ddweud, “Mae daearyddiaeth ar ein hochr ni. Os ydych chi ar ochr orllewinol y DU, mae'r gwyntoedd cryfaf gennych chi. Rydyn ni wedi ein hamgylchynu ar dair ochr gan ddŵr.” Awgrymodd Liz Saville Roberts AS, arweinydd Plaid Cymru yn San Steffan, y gallai datganoli’r ystadau hyn “ddod â gwerth hanner biliwn o bunnoedd o wynt alltraeth a photensial llif llanw o dan reolaeth Cymru.”[18] Ar 21 Mehefin 2021, cyflwynodd Roberts Fil Ystad y Goron (Datganoli i Gymru) i Senedd y DU gan ddweud y byddai hyn yn “datganoli rheolaeth Ystâd y Goron a’i hasedau yng Nghymru i Lywodraeth Cymru”.[19] Dywedodd Boris Johnsony byddai hyn yn “darnio’r farchnad, yn cymhlethu prosesau presennol ac yn ei gwneud hi’n anoddach i Gymru a gweddill y DU symud ymlaen i net-zero”.[18] Casglodd deiseb i drosglwyddo pwerau dros Ystâd y Goron gwerth £500m i’r Senedd dros 10,000 o lofnodion erbyn mis Chwefror 2022. Cyhoeddodd "Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Seilwaith" y Senedd adroddiad ar 22 Chwefror 2022 yn argymell datganoli Ystad y Goron a defnyddio ei hincwm i frwydro yn erbyn newid yn yr hinsawdd.[20] Ym mis Awst 2022, llofnododd dros 5,000 o bobl ddeiseb yn galw am ddatganoli rheolaeth ar adnoddau naturiol Cymru gan gynnwys dŵr, trydan ac ystâd y goron yng Nghymru i’r Senedd.[21][22][23]

Yn Mawrth 2024, galwodd ymgyrch trawsbleidiol gan Blaid Cymru a Llafur am ddatganoli Ystâd y Goron. Bu'r actorion enwog Michael Sheen a Jerome Flynn hefyd yn cefnogi'r ymdrech gan siarad am y pwnc mewn fideos.[24] Ym Mai 2024, cyn lansiad ymgyrch Etholiad Cyffredinol y blaid, galwodd Liz Saville Roberts greu “Cronfa Cyfoeth Sofran Cymru” a fyddai’n defnyddio enillion portffolio Ystâd y Goron (gan gynnwys o ffermydd gwynt y môr yn y genedl i fuddsoddi mewn cymunedau ledled Cymru. Mae Ystâd y gororn yn werth £853m ar hyn o bryd; ond dywedodd y gallai'r ffermydd gwynt gynhyrchu cymaint a £43bn mewn rhent.[25]

Cyfiawnder

golygu
 
Barnwyr Cymreig yn y Senedd, 2011

Cynhyrchodd y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru adroddiad yn 2019 yn asesu’r system gyfiawnder yng Nghymru am y tro cyntaf ers dros 200 mlynedd. Beirniadodd yr adroddiad y modd y mae llywodraeth y DU yn ariannu cyfiawnder yng Nghymru, gan nodi bod y toriadau i'r gyllideb cyfiawnder gan lywodraeth y DU "ymhlith y mwyaf difrifol o'r holl doriadau cyllideb adrannol". Mae'r adroddiad yn nodi sut mae Llywodraeth Cymru wedi defnyddio ei harian ei hun i geisio "lliniaru effeithiau niweidiol y polisïau hyn". Mae 40% o gyllid cyfiawnder yn cael ei gyfrannu yng Nghymru yn ogystal ag arian trethdalwyr Cymreig a delir i San Steffan sy’n cael ei ailddosbarthu yn ôl i Gymru. Penderfynodd yr adroddiad y dylai "cyfiawnder gael ei benderfynu a'i gyflwyno yng Nghymru".[26] I grynhoi, gwnaeth yr adroddiad yr argymhellion a ganlyn: Dylai cyfrifoldebau cyfiawnder gael eu dal gan un Aelod Seneddol ac adran o Gymru, ffurfio Bwrdd Cyfiawnder Troseddol i Gymru, dylai data cyfiawnder troseddol fod yn benodol i Gymru a mwy o fanylder a defnydd cynyddol o ddewisiadau carchar eraill, yn enwedig ar gyfer menywod.[27]

Sefydlwyd Cyngor Cyfraith Cymru yn dilyn argymhellion gan y Comisiwn Cyfiawnder annibynnol yng Nghymru yn 2019 a nododd weledigaeth y system gyfreithiol yng Nghymru. Cadeiriwyd y comisiwn gan yr Arglwydd Thomas o Gwmgiedd, cyn Arglwydd Brif Ustus Cymru a Lloegr.[28] Sefydlwyd Cyngor Cyfraith Cymru er mwyn hybu addysg, hyfforddiant ac ymwybyddiaeth gyfreithiol yng nghyfraith Cymru . Mae'r cyngor hefyd yn cefnogi datblygiad economaidd a chynaliadwyedd y gyfraith yng Nghymru.[28] Roedd y cyfarfod cyntaf wedi'i gynllunio ar gyfer Tachwedd 2021.[29]

Bu galwadau am ddatganoli cyfiawnder i’r Senedd gan Lywodraeth Cymru, fel yr amlinellwyd yn eu hymrwymiad maniffesto. Cynhyrchodd y llywodraeth ddogfen o'r enw "Cyflawni cyfiawnder i Gymru" ym mis Mai 2022. Mae'r cyhoeddiad yn dweud bod datganoli cyfiawnder i Gymru yn 'anochel', ac yn cynnig yr "elfennau craidd" a ganlyn:

  • Ffocws ar atal ac adsefydlu.
  • Lleihau poblogaeth y carchardai drwy fynd ar drywydd dewisiadau eraill yn lle carcharu lle bo’n briodol. Mae'r rhain yn cynnwys rhaglenni i fynd i'r afael â materion iechyd meddwl a chymorth a thriniaeth ar gyfer camddefnyddio cyffuriau ac alcohol.
  • Defnyddio ymagwedd sy’n seiliedig ar hawliau at y gyfraith a llunio polisïau, ac ymgorffori ymhellach hawliau y cytunwyd arnynt yn rhyngwladol mewn cyfraith ddomestig.[30][31]

Ym mis Tachwedd 2022, galwodd Arweinydd Plaid Cymru yn San Steffan, Liz Saville Roberts hefyd am ddatganoli cyfiawnder i Gymru mewn dadl seneddol yn San Steffan. Dywedodd cyn y ddadl, “Yr Alban, Gogledd Iwerddon, Llundain, Manceinion. Mae gan bawb naill ai reolaeth lwyr, neu rywfaint o reolaeth ddatganoledig dros gyflawni cyfiawnder." “Mae Cymru, ar y llaw, yn parhau i gael ei thrin fel atodiad i Loegr er gwaethaf tystiolaeth llethol o’r niwed sy’n achosi.”[32]

 
Heddwas sifil Cymreig, Caerdydd

Heddlu

golygu

Mae Plaid Cymru yn cefnogi datganoli pwerau dros heddluoedd Cymru i Gymru, gan awgrymu y byddai heddluoedd Cymru yn derbyn £25miliwn ychwanegol y flwyddyn, sy’n cyfateb i 900 o swyddogion heddlu ychwanegol.[33] Mae comisiwn Thomas a’r cyfryngau cenedlaethol yng Nghymru hefyd wedi galw am ddatganoli plismona.[34] Mae plismona eisoes wedi’i ddatganoli yn yr Alban a Gogledd Iwerddon.[35] Mae cyn-brif weinidog Cymru a chomisiynydd presennol Heddlu De Cymru, Alun Michael hefyd yn cefnogi datganoli’r system blismona a chyfiawnder troseddol i Gymru.[36]

Treth a lles

golygu

Canfu arolwg barn YouGov yn 2020 y byddai 59% o bleidleiswyr Cymru o blaid datganoli treth a lles, a elwir yn "devo-max". Y cwestiwn a ofynnwyd oedd “Pe byddai refferendwm yfory ar drosglwyddo mwy o bwerau i’r Senedd (Senedd Cymru), gan gynnwys rheolaeth ar drethi a lles, ond heb gynnwys amddiffyn a materion tramor, sut fyddech chi’n pleidleisio? A ddylai rhagor o bwerau gael eu trosglwyddo i’r Senedd (Senedd Cymru)?”.[37]

Mae llywodraeth Cymru hefyd wedi galw am dreth ar dir gwag i "gymell datblygwyr i fwrw ymlaen â datblygiadau sydd wedi'u hatal er mwyn helpu i ddarparu tai diogel a fforddiadwy o safon uchel."[38] Mae Sioned Williams, Aelod Seneddol Plaid Cymru (Aelod o’r Senedd) wedi galw am ddatganoli pwerau lles i’r Senedd mewn ymateb i doriadau i Gredyd Cynhwysol gan lywodraeth y DU. Awgrymodd Williams hefyd y dylid datganoli pwerau trethu llawn i’r Senedd oherwydd “bydd unrhyw ddiwygiadau i fynd i’r afael â thlodi yr ydym yn eu gwneud yng Nghymru bob amser yn gyfyngedig” heb bwerau trethu llawn.[39] Daeth astudiaeth gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru ym Mhrifysgol Caerdydd i'r casgliad y gallai datganoli budd-daliadau lles i Gymru gynyddu cyllideb Cymru £200 miliwn y flwyddyn. Daeth pwyllgor cydraddoldeb trawsbleidiol y Senedd i’r casgliad hefyd yn 2019 y gallai datganoli’r pwerau hyn greu system fwy “trugarog”.[40]

Ar y llaw arall, mae’r prif weinidog Mark Drakeford yn honni bod Credyd Cynhwysol “yn cael ei ryddhau’n well” ar lefel y DU gyfan ac yn “rhan o’r glud sy’n dal y Deyrnas Unedig gyda’i gilydd” hyd yn oed ar ôl awgrymu bod y toriadau i’r system les gan lywodraeth y DU yn "greulon a bwriadol".[41][42]

 
Gorsaf drên Caerdydd Canolog

Rheilffyrdd (seilwaith)

golygu

Network Rail a Llywodraeth y DU sy’n gyfrifol am gyllid seilwaith rheilffyrdd ond mae galwadau gan Lywodraeth Cymru a chytundeb trawsbleidiol yn y Senedd i ddatganoli’r seilwaith rheilffyrdd i Gymru, yn ôl Ken Skates AC, Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth yn cynnig ar gyfer dogfen ddatganoli.[43] Mae Canolfan Llywodraethiant Cymruym Mhrifysgol Caerdydd wedi dod i’r casgliad y gallai Cymru fod wedi cael £514 miliwn ychwanegol i’w fuddsoddi o 2011–12 a 2019-20 pe bai seilwaith rheilffyrdd yn cael ei ddatganoli yn ystod y cyfnod hwn. [44] Mae dosbarthiad HS2 fel prosiect Cymru a Lloegr, er ei fod yn gyfan gwbl yn Lloegr, hefyd wedi'i ddefnyddio fel rheswm dros ddatganoli seilwaith rheilffyrdd.[45]

Darlledu

golygu
 
Prif adeilad BBC Cymru Wales, Caerdydd

Mae ymchwiliad trawsbleidiol gan y Senedd drwy adroddiad gan y Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu yn dod i’r casgliad y dylai’r Senedd fod â mwy o reolaeth dros y ffordd y caiff darlledu ei reoleiddio a’i ariannu. Daeth cadeirydd y pwyllgor hwn, yr Aelod Seneddol Bethan Sayed i'r casgliad nad oes gan Gymru "y cyfryngau sydd eu hangen arni i weithredu fel cenedl lwyddiannus". Roedd yr adroddiad hwn yn cynnwys yr argymhellion a ganlyn: Datganoli pwerau darlledu cynyddol, dylai Ofcom gyda llywodraethau Cymru a’r DU ddatgan sut y gellir gwella’r cyfryngau, cronfa ddiduedd a ffurfiwyd gan lywodraeth Cymru ar gyfer newyddion, sefydlu comisiwn cyllido annibynnol yn cynnwys cynrychiolydd o Gymru (gyda caniatâd gan wledydd eraill y DU), holl ddarlledu Cymraeg wedi’i ddatganoli, rheolaeth llywodraeth Cymru dros drwydded Channel 3 (ITV) yng Nghymru gyda mwy o gynnwys Cymraeg a fforwm adborth gwell gan y BBC ar gyfer gwella polisïau’r BBC.[46]

Ym mis Mehefin 2022, cyhoeddwyd aelodau panel arbenigol newydd ar gyfer datganoli pwerau cyfathrebu a darlledu i Gymru fel rhan o’r cytundeb cydweithredu rhwng Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru.[47]

Datgelwyd ym mis Tachwedd 2022 bod cyn-brif weinidog Cymru, Carwyn Jones wedi cael cynnig datganoli S4C gan yr Ysgrifennydd Gwladol dros Ddiwylliant, y Cyfryngau a Chwaraeon ar y pryd, Jeremy Hunt. Dywedodd Jones na allai gytuno i ddatganoli’r sianel oherwydd ei bod yn cael ei chynnig “heb gyllideb a heb geiniog”. Dywedodd cadeirydd Cymdeithas yr Iaith y dylai Jones fod wedi derbyn y cynnig ac archwilio dulliau eraill o ariannu, gan ychwanegu, “Mae wedi bod yn amlwg ers blynyddoedd nad oes gan Lywodraeth San Steffan ddiddordeb yn S4C. Yn 2010 fe dorrodd arian S4C yn sylweddol ac mae cyllid y sianel bellach yn dod drwy'r BBC; Mae'n rhaid i S4C hefyd rannu nifer o adnoddau gyda'r BBC. Felly nid yw’n fawr o syndod bod San Steffan eisiau golchi eu dwylo o’r sianel.”[48]

Gwyliau Banc

golygu
 
Dydd Gwyl Dewi, Caerdydd 2009

Mae cynigion i ddatganoli’r pwerau sy’n ymwneud â gwyliau banc i Gymru. Dydd Gŵyl Dewi (1 Mawrth) yw diwrnod nawddsant Cymru ac, fel Dydd San Siôr Lloegr, nid yw’n ŵyl banc ar hyn o bryd. Mae pwerau dros wyliau banc wedi’u datganoli yn yr Alban, gyda diwrnod eu nawddsant, Dydd Sant Andreas, yn ŵyl banc, gyda Gogledd Iwerddon hefyd yn cael gŵyl banc ar gyfer Dydd San Padrig.[49] Yn 2022, llofnododd dros 10,000 o bobl e-ddeiseb ar-lein i Senedd y DU i Ddydd Gŵyl Dewi fod yn ŵyl banc.[50][51][52]

Trethi a rheoleiddio cwmnïau ynni

golygu

Yn 2022, awgrymodd Adam Price, arweinydd Plaid Cymru, y dylai’r pŵer i drethu a rheoleiddio cwmnïau ynni gael ei ddatganoli i Gymru yn sgil yr argyfwng prisiau ynni yn y DU a chynnydd o 54% yn y cap ar brisiau ynni. Roedd Mark Drakeford, er ei fod yn cytuno â'r teimlad y dylid gostwng y cap pris, yn credu ei fod yn fater o gael llywodraeth y DU i "wneud y peth iawn".[53]

Cydraddoldeb

golygu

Mae Plaid Cymru wedi galw am ddatganoli’r ddeddf cydraddoldeb yn eu maniffesto er mwyn i’r Senedd sicrhau gwell darpariaethau ar gyfer cydraddoldeb a chynrychiolaeth.[54]

Cyfeiriadau

golygu
  1. ↑ "Governance". Welsh Assembly Government.
  2. ↑ "Historic "Yes" vote gives Wales greater law-making powers | Welsh Government". www.wired-gov.net (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-02-01.
  3. ↑ "Welsh Government reveal members of its new Constitutional Commission". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2021-11-16. Cyrchwyd 2022-04-13.
  4. ↑ "The Independent Commission on the Constitutional Future of Wales". GOV.WALES (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-04-13.
  5. ↑ "Interim report by The Independent Commission on the Constitutional Future of Wales" (PDF).
  6. ↑ "A New Britain: Renewing our Democracy and Rebuilding our Economy" (PDF).
  7. ↑ "Labour embraces constitutional reform, especially if it keeps Scotland on board". the Guardian (yn Saesneg). 2022-12-05. Cyrchwyd 2022-12-07.
  8. ↑ "Welsh Labour deputy leader says she doesn't want policing devolved to Wales". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2022-12-09. Cyrchwyd 2022-12-10.
  9. ↑ "Interim report by The Independent Commission on the Constitutional Future of Wales" (PDF).
  10. ↑ "Adroddiad Terfynol: Ionawr 2024" (PDF). t. 123. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2024-01-18. Cyrchwyd 2024-01-18.
  11. ↑ "Interim report by The Independent Commission on the Constitutional Future of Wales" (PDF).
  12. ↑ "Unit 8 David Lloyd George and the destiny of Wales: View as single page". www.open.edu. Cyrchwyd 2022-03-05.
  13. ↑ "Reforming our Union: Shared governance in the UK June 2021 [HTML]". GOV.WALES (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-03-01.
  14. ↑ "Our Nation". movingforward.wales. Cyrchwyd 2022-04-29.
  15. ↑ "Our Nation". movingforward.wales. Cyrchwyd 2022-04-21.
  16. ↑ "A new model for the UK?". Institute of Welsh Affairs (yn Saesneg). 2019-10-11. Cyrchwyd 2022-04-08.
  17. ↑ Shipton, Martin (2022-10-23). "A Labour landslide could be bad news for devolution | Martin Shipton". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-10-27.
  18. ↑ 18.0 18.1 "Mark Drakeford says devolving crown estate would help Wales with net zero aim". the Guardian (yn Saesneg). 2021-10-21. Cyrchwyd 2022-02-04.
  19. ↑ "Who owns the seabed, and why it matters". research.senedd.wales (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-02-04.
  20. ↑ "Crown Estate should be devolved to Wales and the income spent on tackling climate change says new report". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2022-02-22. Cyrchwyd 2022-02-22.
  21. ↑ "Petition launched against water being moved from Wales to drought-hit England". The National (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-08-30.
  22. ↑ "Petition calling for the Senedd to have control over Wales' water signed by over 2,500 in just a few hours". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2022-08-25. Cyrchwyd 2022-08-30.
  23. ↑ "Should Wales control its own water? More than 5,000 sign petition calling for the powers in two days". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2022-08-27. Cyrchwyd 2022-08-30.
  24. ↑ Price, Stephen (2024-03-20). "Watch: Michael Sheen lends support to cross-party calls for devolution of the Crown Estate". Nation.Cymru (yn Saesneg). Cyrchwyd 2024-05-29.
  25. ↑ Mansfield, Mark (2024-05-28). "Wales should set up wealth fund with offshore wind farm profits – Plaid Cymru". Nation.Cymru (yn Saesneg). Cyrchwyd 2024-05-30.
  26. ↑ "Commission on Justice in Wales report". GOV.WALES (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-04-07.
  27. ↑ "Criminal justice in Wales: Two years since landmark report". The National Wales (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2022-04-15. Cyrchwyd 2022-04-07.
  28. ↑ 28.0 28.1 "Law Council of Wales Executive Committee members announced". Legal News (yn Saesneg). 2021-10-28. Cyrchwyd 2022-04-29.
  29. ↑ "Inaugural Law Council of Wales meeting set for November". Legal News (yn Saesneg). 2021-09-30. Cyrchwyd 2022-06-09.
  30. ↑ "Welsh Government outline principles for a reformed justice system". GOV.WALES (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-11-29.
  31. ↑ "Written Statement: Update on the development of the justice system and the legal sector in Wales (30 September 2021)". GOV.WALES (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-11-29.
  32. ↑ "Plaid Cymru call for devolution of justice to Wales - 'we can't be treated as an appendage to England'". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2022-11-29. Cyrchwyd 2022-11-29.
  33. ↑ "£25million extra for Welsh police forces". Police 2021 (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2022-06-29. Cyrchwyd 2022-04-29.
  34. ↑ "Senedd Explained: Why is policing and justice not devolved to Wales?". The National Wales (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2022-02-04. Cyrchwyd 2022-04-29.
  35. ↑ "Explained: Devolution in Wales, Scotland and Northern Ireland". The National Wales (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2022-07-06. Cyrchwyd 2022-07-06.
  36. ↑ "The potential folly of a single police force [Wales]". www.southwalescommissioner.org.uk. Cyrchwyd 2022-12-02.
  37. ↑ "59% would support 'devo max' for Wales in a referendum, new YouGov poll shows". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2020-11-18. Cyrchwyd 2022-05-20.
  38. ↑ "Devolution of tax process is not fit for purpose – Finance Minister". GOV.WALES (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-02-04.
  39. ↑ "'Wales needs full control over welfare and taxation'". The National Wales (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2022-02-05. Cyrchwyd 2022-02-05.
  40. ↑ "Welsh election: FM opposes 'wholesale' benefits and tax devolution". BBC News (yn Saesneg). 2021-04-23. Cyrchwyd 2022-02-05.
  41. ↑ "Drakeford accuses UK Government of 'cruel and deliberate cuts' to Welsh families' benefits". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2022-02-02. Cyrchwyd 2022-02-05.
  42. ↑ "Welsh election: FM opposes 'wholesale' benefits and tax devolution". BBC News (yn Saesneg). 2021-04-23. Cyrchwyd 2022-02-05.
  43. ↑ "A Railway for Wales" (PDF). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2022-10-06. Cyrchwyd 2023-01-13.
  44. ↑ "Wales has lost out on £500m of rail funding with another squeeze to come". The National Wales (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2022-02-05. Cyrchwyd 2022-02-05.
  45. ↑ "Wales will not benefit from HS2 and needs better north-south rail links, says Westminster committee". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2021-07-14. Cyrchwyd 2022-07-06.
  46. ↑ "Devolution of broadcasting powers gets cross-party support". BBC News (yn Saesneg). 2021-03-11. Cyrchwyd 2022-02-04.
  47. ↑ Deacon, Russell (2018-01-23), "1 The Evolution of Welsh Devolution", The Government and Politics of Wales (Edinburgh University Press): 1–21, http://dx.doi.org/10.1515/9780748699742-004, adalwyd 2022-11-29
  48. ↑ "'Welsh Government missed an opportunity' by refusing devolution of S4C say language activists". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2022-11-06. Cyrchwyd 2022-11-29.
  49. ↑ "We need to lobby Westminster for the powers to make St David's Day a Bank Holiday". The National Wales (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2022-02-08. Cyrchwyd 2022-02-09.
  50. ↑ Mosalski, Ruth (2022-02-15). "10,000 want St David's Day to be a bank holiday but UK gov says no". WalesOnline (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-02-22.
  51. ↑ "Call to make Dydd Gwyl Dewi a bank holiday rejected by UK Government". The National Wales (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2022-02-22. Cyrchwyd 2022-02-22.
  52. ↑ "UK Government to respond to St David's Day bank holiday request as petition passes 10,000 signatures". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2022-02-17. Cyrchwyd 2022-02-22.
  53. ↑ "Mark Drakeford dismisses call for power to tax energy firms to be held in Wales". Nation.Cymru (yn Saesneg). 2022-02-16. Cyrchwyd 2022-03-09.
  54. ↑ "Manifesto". The Party of Wales (yn Saesneg). Cyrchwyd 2022-04-29.


Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Datganoli_pellach_i_Gymru&oldid=12948427"