Llanelian-yn-Rhos
Pentref bychan yng nghymuned Betws-yn-Rhos, bwrdeistref sirol Conwy, Cymru, yw Llanelian-yn-Rhos,[1][2] weithiau Llaneilan-yn-Rhos. Mae'n gorwedd yn y bryniau ger arfordir Gogledd Cymru, tua milltir a hanner i'r de o Hen Golwyn. Ceir golygfeydd braf o ben y lôn gul sy'n dringo o Hen Golwyn dros ardal Bae Colwyn a'r môr.
 Mynedfa eglwys Llanelian-yn-Rhos | |
| Math | pentref  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Conwy |
| Gwlad |  Cymru |
| Uwch y môr | 162.4 metr |
| Cyfesurynnau | 53.2721°N 3.705723°W |
| Cod OS | SH863763 |
| Cod post | LL29 |
| Gwleidyddiaeth | |
| AC/au | Darren Millar (Ceidwadwyr) |
| AS/au | David Jones (Ceidwadwr) |
 | |
Ceir sawl hen fwthyn yn y pentref sy'n dyst i'w hanes. Fe'i gelwir yn Llanelian-yn-Rhos am ei bod yn gorwedd yn hen gantref Rhos, a fu hefyd yn un o deyrnasoedd cynnar Cymru, er mwyn gwahaniaethu rhyngddo a phlwyf Llaneilian arall, ym Môn.
Ffynnon Eilian Golygu
- Prif: Ffynnon Eilian
Bu Llanelian yn enwog ar un adeg am Ffynnon Eilian, sy'n gorwedd tua hanner milltir o eglwys y plwyf. Fel y plwyf ei hun, fe'i cysylltir â Sant Eilian, un o gyfoeswyr Sant Seiriol, yn ôl traddodiad. Roedd y ffynnon yn adnabyddus am filltiroedd hyd at ddechrau'r 20g fel "ffynnon felltith". Byddai ceidwad y ffynnon, yn gyfnewid am swm o arian, yn gollwng pin a darn o blwm gyda phapur ag enw rhywun arno wedi'i blygu tu mewn iddo i'r ffynnon ac yn yngan swyn i felltithio'r anffodusyn. Ond roedd yn ffynnon fendithiol hefyd; roedd yn gallu gwella cleifion, yn ôl y sôn, ac arferid clymu clytiau i goeden uwchben y ffynnon.
Gŵr o'r enw John Edwards oedd ceidwad olaf y ffynnon. Roedd yn ennill bywoliaeth dda o'r swydd am ei fod yn gofyn tâl am godi'r fellith hefyd ac felly'n elwa dwywaith. Ar ôl i'r Eglwys dderbyn cwynion, llenwyd y ffynnon hynafol gan yr awdurdodau yn 1829 a chafodd Edwards ddirwy o 15 swllt. Ond nid ataliwyd y pererinion a ddeuai yno hyd at flynyddoedd cynnar yr 20g i gael bendith (neu felltith).[3][4]
Enwogion Golygu
- Ganed y llenor enwog Thomas Gwynn Jones ym mhlwyf Betws-yn-Rhos, ond symudodd y teulu i fyw yn Llanelian-yn-Rhos lle treuliodd ei lencyndod. Ceir atgofion y bardd am yr ardal ym mhennod gyntaf ei gyfrol hunangofiannol Brithgofion (Llyfrau'r Dryw, 1941).
- Ar 18 Rhagfyr 2018 penodwyd George Lloyd, a aned yn Llanelian, yn Esgob Llanelwy.
Cyfeiriadau Golygu
- ↑ "Rhestr o Enwau Lleoedd Safonol Cymru". Llywodraeth Cymru. 13 Hydref 2021.
- ↑ British Place Names; adalwyd 20 Tachwedd 2021
- ↑ T. D. Breverton, The Book of Welsh Saints (Cyhoeddiadau Glyndŵr, 2000), tt. 223–234.
- ↑ Samuel Lewis, Topographical Dictionary of Wales (Llundain, 1843), cyfrol II.
Trefi
Abergele · Bae Colwyn · Betws-y-Coed · Conwy · Cyffordd Llandudno · Degannwy · Hen Golwyn · Llandudno · Llanfairfechan · Llanrwst · Penmaenmawr · Tywyn
Pentrefi
Bae Cinmel · Bae Penrhyn · Betws-yn-Rhos · Bryn-y-maen · Bylchau · Caerhun · Capel Curig · Capel Garmon · Cefn Berain · Cefn-brith · Cerrigydrudion · Craig-y-don · Cwm Penmachno · Dawn · Dolgarrog · Dolwen · Dolwyddelan · Dwygyfylchi · Eglwys-bach · Esgyryn · Gellioedd · Glanwydden · Glasfryn · Groes · Gwytherin · Gyffin · Henryd · Llanbedr-y-cennin · Llandrillo-yn-Rhos · Llanddoged · Llanddulas · Llanefydd · Llanelian-yn-Rhos · Llanfair Talhaearn · Llanfihangel Glyn Myfyr · Llangernyw · Llangwm · Llangystennin · Llanrhos · Llanrhychwyn · Llan Sain Siôr · Llansanffraid Glan Conwy · Llansannan · Llysfaen · Maenan · Y Maerdy · Melin-y-coed · Mochdre · Nebo · Pandy Tudur · Penmachno · Pensarn · Pentrefelin · Pentrefoelas · Pentre-llyn-cymmer · Pentre Tafarnyfedw · Pydew · Rowen · Rhydlydan · Rhyd-y-foel · Tal-y-bont · Tal-y-cafn · Trefriw · Tyn-y-groes · Ysbyty Ifan