Etholaethau a Rhanbarthau etholiadol Senedd Cymru

Defnyddir etholaethau a rhanbarthau etholiadol Senedd Cymru i ethol Aelodau o'r Senedd (AS), a'u defnyddir mewn rhyw ffurf ers etholiad cyntaf y Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn 1999. Cyflwynwyd ffiniau newydd ar gyfer yr etholiad yn 2007 ac ar hyn o bryd cynhwysant bedwar deg etholaeth a phum rhanbarth. Y pum rhanbarth etholiadol yw: Canol De Cymru, Canolbarth a Gorllewin Cymru, Dwyrain De Cymru, Gogledd Cymru, a Gorllewin De Cymru, gyda'r pedwar deg etholaeth a restrir isod. Digwyddodd yr etholiad diwethaf yn 2021.

Etholaethau a rhanbarthau etholiadol Senedd Cymru
Map o'r 40 etholaeth gyfredol (ochr chwith) a'r 5 rhanbarth etholiadol cyfredol (ochr dde) o Senedd Cymru
Categori	Etholaeth
Lleoliad	Cymru
Crëwyd gan	Deddf Llywodraeth Cymru 1998
Crëwyd	12 Mai 1999 (1999-05-12)
Nifer	40 etholaeth 5 rhanbarth (ar ôl 2021)
Llywodraeth	Senedd
	Llywodraeth Cymru

Mae'r erthygl hon yn rhan o'r gyfres: Gwleidyddiaeth Cymru

Llywodraeth Cymru Prif Weinidog: Eluned Morgan Polisïau unigryw Cymru Cabinet Cwnsler Cyffredinol: Mick Antoniw AS Pleidiau Gwleidyddol Senedd Cymru Cyfraith Gyfoes Cymru Mesurau rhestr Gorchymyn Cymhwysedd Deddfwriaethol Offerynnau Statudol Llywydd: Elin Jones Prif Weithredwr a Chlerc: Manon Antoniazzi Comisiwn y Senedd Aelodau (ASau): 2021 Etholaethau a rhanbarthau etholiadol Etholiadau: 1999, 2003, 2007, 2011, 2016, 2021 Cymru o fewn y DU Llywodraeth ei Mawrhydi Ysgrifennydd Gwladol: Jo Stevens Swyddfa Cymru Prif Bwyllgor Pwyllgor Dethol Deddf Llywodraeth Cymru 2006 Etholaethau'r DU Etholaethau Cymru Etholiadau: 1979, 1983, 1987, 1992, 1997, 2001, 2005, 2010, 2015, 2024 Cymru o fewn yr UE Senedd Ewrop Etholaeth Senedd Ewrop Etholiadau: 1979, 1984, 1989, 1994,    1999, 2004, 2009 Isadrannau Cymru Awdurdodau unedol Cymru Siroedd cadw yng Nghymru Siroedd Cymru cyn ad-drefnu 1974 Rhestr o ddinasoedd Cymru Rhestr trefi Cymru Rhestr cymunedau Cymru Gweithgarwch gwleidyddol Cenedlaetholdeb Datganoli Cymru Annibyniaeth Cymru Heddychiaeth Pleidiau gwleidyddol

Grwpir etholaethau'r Senedd i mewn i ranbarthau etholiadol sy'n cynnwys rhwng saith a naw etholaeth. Defnyddir system aelod ychwanegol i ethol pedwar Aelod ychwanegol o'r Senedd o bob rhanbarth, ar ben yr ASau a etholir gan yr etholaethau. Seiliwyd ffiniau'r rhanbarthau etholiadol ar yr etholaethau seneddol Ewropeaidd cyn 1999. Ym mhob etholiad cyffredinol o'r Senedd, mae gan pob etholydd ddwy bleidlais, un bleidlais etholaethol ac un bleidlais restr pleidiau ranbarthol. Mae pob etholaeth yn ethol un Aelod trwy'r system 'cyntaf i'r felin', a llenwir seddi ychwanegol y Senedd o'r rhestrau pleidiau caeedig, o dan ddull D'Hondt, gan ystyried canlyniadau'r etholaethau, i greu rhywfaint o gynrychiolaeth gyfrannol ar gyfer pob rhanbarth. Ar y cyfan, etholir y chwe deg Aelod o'r Senedd o'r pedwar deg etholaeth a'r pum rhanbarth etholiadol, gan greu Senedd o bedwar deg AS etholaethol a dau ddeg AS ychwanegol. Cynrychiolir pob etholwr gan un aelod etholaethol a phedwar aelod rhanbarthol.

Hanes

Sefydlu

Ar ôl y refferendwm ar ddatganoli i Gymru yn 1997, sefydlwyd Cynulliad Cenedlaethol Cymru a'i etholaethau a'i rhanbarthau etholiadol gan Ddeddf Llywodraeth Cymru 1998. Dywedodd adran 2 o'r ddeddf taw'r etholaethau ar gyfer y Cynulliad fu'r un etholaethau a ddefnyddir ar gyfer etholiadau i Senedd y Deyrnas Unedig. Creodd yr un ddeddf y pum rhanbarth a ddefnyddiai'r un ffiniau a'r pump etholaeth seneddol Ewropeaidd yng Nghymru a nodwyd gan Orchymyn Etholaethau Seneddol Ewropeaidd (Cymru) 1994. Defnyddir yr un rhanbarthau etholiadol o hyd, er y dilëwyd y pump etholaethau seneddol Ewropeaidd a'u disodli gan etholaeth Cymru-gyfan, ac ymadawiad y DU o'r Undeb Ewropeaidd. Ond digwyddodd newidiadau bach i ffiniau'r rhanbarthau oherwydd newidiadau i'r etholaethau.

Newid ffiniau

Yn 2006, gweithredwyd Deddf Llywodraeth Cymru 2006. Atgyfnerthodd y ddeddf y cysylltiad rhwng etholaethau'r Cynulliad ac etholaethau seneddol, a bod yna bum rhanbarthau etholiadol.

Diffiniodd Gorchymyn Etholaethau Seneddol a Rhanbarthau Etholiadol y Cynulliad (Cymru) 2006 y ffiniau newydd ar gyfer yr etholaethau a'r rhanbarthau etholiadol.

Dileodd y gorchymyn dair etholaeth (Caernarfon, Conwy, a Meirionydd Nant Conwy), a chrëwyd tair etholaeth newydd i'w disodli (Aberconwy, Arfon, a Dwyfor Meirionydd). Cafodd naw etholaeth addasiadau "sylweddol" i'w ffiniau gan gynnwys y trosglwyddiad o fwy na 3,000 o drigolion rhwng yr etholaethau. Cafodd wyth etholaeth arall addasiadau i'w ffiniau gan arwain at y trosglwyddiad o lai na 3,000 o drigolion rhwng pob etholaeth, a chafodd pedair arall fân addasiadau a arweiniodd at drosglwyddiadau bach o drigolion rhwng etholaethau. Ni chafodd gweddill yr un deg chwech o etholaethau unrhyw addasiadau i'w henwau neu eu ffiniau.

Croesodd y tair etholaeth newydd y ffiniau rhwng y rhanbarthau etholiadol o Ganolbarth a Gorllewin Cymru a Gogledd Cymru, gan arwain at addasiadau i ffiniau'r ddau ranbarth etholiadol, yn ogystal â mân addasiadau i'r etholaeth o Faldwyn a arweiniodd at fân addasiadau i ffiniau rhanbarthol hefyd. Yn Ne Cymru, newidiwyd ffiniau'r rhanbarthau etholiadol, Gorllewin De Cymru a Chanol De Cymru, oherwydd y newidiadau i ffiniau'r etholaethau Pen-y-bont ar Ogwr a Bro Morgannwg.

Daeth y newidiadau o ffiniau'r etholaethau a'r rhanbarthau etholiadol i rym ar gyfer etholiad Cynulliad Cenedlaethol Cymru 2007. Defnyddiwyd yr un ffiniau yn etholiad cyffredinol y DU yn 2010, felly rhwng 2007 a 2010 roedd ffiniau gwahanol gan etholaethau Cynulliad Cymru a Senedd y DU.

Datgysylltu o etholaethau Senedd y DU

Mae Adran 13(1) Deddf System Pleidleisio ac Etholaethau Seneddol 2011 yn dweud:

The Assembly constituencies are the constituencies specified in the Parliamentary Constituencies and Assembly Electoral Regions (Wales) Order 2006 (S.I. 2006/1041)24 as amended by— the Parliamentary Constituencies and Assembly Electoral Regions (Wales) (Amendment) Order 2008 (S.I. 2008/1791) — Deddf System Pleidleisio ac Etholaethau Seneddol 2011.

Mae hyn yn manylu na weithredir ar etholaethau'r Cynulliad (y Senedd) unrhyw newidiadau pellach i etholaethau seneddol yng Nghymru a nodwyd yn y ddeddf (yn enwedig y lleihad arfaethedig o'r etholaethau i 30). Mewn sesiwn o Dŷ'r Cyffredin lle yr holwyd Ysgrifennydd Gwladol Cymru ar y pryd, Cheryl Gillan am wrthwynebiad y blaid Lafur i ddatgysylltu'r ddwy etholiad, ymatebodd:

That is a very interesting thought. Hon. Members are well aware that the Parliamentary Voting System and Constituencies Act 2011 broke the link between Assembly constituencies and parliamentary constituencies. I have agreed that we need to look carefully at the implications of having constituency boundaries relating to different areas and regions for UK and Assembly elections in Wales. — Y Gwir Anrhydeddus Cheryl Gillan AS

Ailenwi

Ar 6 Mai 2020, daeth Deddf Senedd ac Etholiadau (Cymru) 2020 i rym, gan ailenwi Cynulliad Cenedlaethol Cymru i Senedd Cymru, ac, yn ei thro, ailenwi'r etholaethau a'r rhanbarthau etholiadol.

Ehangu a diwygio'r Senedd

Prif: Bil Diwygio'r Senedd

Ar 8 Mai 2024, pasiwyd Deddf Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau) a gynydda faint y Senedd o 60 aelod i 96 aelod. Bydd ASau'n cael eu hethol mewn 16 etholaeth a grëir drwy baru'r 32 etholaeth seneddol newydd a ddefnyddir yn etholiadau Senedd y DU ers 2024. Etholir chwe aelod ymhob etholaeth gan ddefnyddio rhestrau caeedig drwy'r dull D'Hondt fel yr etholid ASau rhanbarthol yn yr hen system. Bydd y system newydd yn cael ei defnyddio o etholiad 2026 ymlaen.

Comisiwn Democratiaeth a Ffiniau Cymru a fydd yn paru'r etholaethau ar gyfer etholiad 2026 ac wedyn byddant yn cynnal adolygiadau cyfnodol o etholaethau'r Senedd yn annibynnol ar etholaethau seneddol.

Etholaethau arfaethedig (i'w defnyddio yn 2026)

Oherwydd y pasiwyd Deddf Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau), defnyddir 16 o etholaethau chwe-aelod o etholiad nesaf y Senedd (trefnir ar gyfer 2026) ymlaen, gan ddisodli'r 40 o etholaethau a phum rhanbarth. Yn yr etholaeth cyntaf, defnyddir etholaethau a grëir drwy baru dau o'r 32 o etholaethau Senedd y DU, a ddefnyddiwyd ers etholiad cyffredinol y Deyrnas Unedig 2024, sydd yn gyffiniol. Mae Comisiwn Democratiaeth a Ffiniau Cymru wrthi'n cynnal "Arolwg 2026" o ffiniau'r Senedd.

Cynigion cychwynnol (2024)

Map o'r cynigion cychwynnol ar gyfer y 16 o etholaethau newydd y Senedd, mis Medi 2024. Nid y ffiniau terfynol yw'r rhain. Cynigir cyfuno Ynys Môn â Bangor Aberconwy.

Datgelodd y Comisiwn ei gynigion cychwynnol ar gyfer yr etholaethau newydd yn Medi 2024.

Etholaeth arfaethedig y Senedd	Etholaethau Senedd y DU
Bangor Aberconwy Ynys Môn	Bangor Aberconwy
	Ynys Môn
Clwyd	Dwyrain Clwyd
	Gogledd Clwyd
Alun, Glannau Dyfrdwy a Wrecsam	Alun a Glannau Dyfrdwy
	Wrecsam
Dwyfor Meirionnydd, Maldwyn a Glyndŵr	Dwyfor Meirionnydd
	Maldwyn a Glyndŵr
Ceredigion a Sir Benfro	Ceredigion Preseli
	Canol a De Sir Benfro
Sir Gaerfyrddin	Caerfyrddin
	Llanelli
Gorllewin Abertawe a Gŵyr	Gorllewin Abertawe
	Gŵyr
Aberhonddu, Maesyfed, Castell-nedd a Dwyrain Abertawe	Aberhonddu, Maesyfed a Chwm Tawe
	Castell-nedd a Dwyrain Abertawe
Aberafan Maesteg, Rhondda ac Ogwr	Aberfan Maesteg
	Rhondda ac Ogwr
Merthyr Tudful, Aberdâr a Pontypridd	Merthyr Tudful ac Aberdâr
	Pontypridd
Blaenau Gwent, Rhymni a Chaerffili	Blaenau Gwent a Rhymni
	Caerffili
Sir Fynwy a Thorfaen	Sir Fynwy
	Torfaen
Casnewydd ac Islwyn	Dwyrain Casnewydd
	Gorllewin Casnewydd ac Islwyn
Dwyrain a Gogledd Caerdydd	Dwyrain Caerdydd
	Gogledd Caerdydd
Gorllewin Caerdydd, De a Phenarth	Gorllewin Caerdydd
	De Caerdydd a Phenarth
Bro Morgannwg a Phen-Y-bont	Bro Morgannwg
	Pen-y-bont

Etholaethau a rhanbarthau (2007-presennol)

Map o'r 40 etholaeth (ochr chwith) a'r 5 rhanbarth etholiadol (ochr dde) a ddefnyddiwyd o 2007 ymlaen

Rhanbarth	Etholaethau	Map
Canol De Cymru (Etholwyr 2021: 521,078)	1. Bro Morgannwg 2. Canol Caerdydd 3. Cwm Cynon 4. De Caerdydd a Phenarth 5. Gogledd Caerdydd 6. Gorllewin Caerdydd 7. Pontypridd 8. Rhondda
Canolbarth a Gorllewin Cymru (Etholwyr 2021: 446,177)	1. Brycheiniog a Sir Faesyfed 2. Ceredigion 3. Dwyfor Meirionnydd 4. Dwyrain Caerfyrddin a Dinefwr 5. Gorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro 6. Llanelli 7. Maldwyn 8. Preseli Penfro
Dwyrain De Cymru (Etholwyr 2021: 487,870)	1. Blaenau Gwent 2. Caerffili 3. Dwyrain Casnewydd 4. Gorllewin Casnewydd 5. Islwyn 6. Merthyr Tudful a Rhymni 7. Mynwy 8. Torfaen
Gogledd Cymru (Etholwyr 2021: 479,984)	1. Aberconwy 2. Alun a Glannau Dyfrdwy 3. Arfon 4. De Clwyd 5. Delyn 6. Dyffryn Clwyd 7. Gorllewin Clwyd 8. Wrecsam 9. Ynys Môn
Gorllewin De Cymru (Etholwyr 2021: 413,467)	1. Aberafan 2. Castell-nedd 3. Dwyrain Abertawe 4. Gorllewin Abertawe 5. Gŵyr 6. Ogwr 7. Pen-y-bont ar Ogwr

Cyn etholaethau a chyn ranbarthau

1999-2007

Map o'r 40 cyn etholaeth (ochr chwith) a'r 5 cyn ranbarth etholiadol (ochr dde) a ddefnyddiwyd o 1999 i 2007

Rhanbarth	Etholaethau	Map
Canol De Cymru	1. Bro Morgannwg 2. Canol Caerdydd 3. Cwm Cynon 4. De Caerdydd a Phenarth 5. Gogledd Caerdydd 6. Gorllewin Caerdydd 7. Pontypridd 8. Rhondda
Canolbarth a Gorllewin Cymru	1. Brycheiniog a Sir Faesyfed 2. Ceredigion 3. Dwyrain Caerfyrddin a Dinefwr 4. Gorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro 5. Llanelli 6. Meirionnydd Nant Conwy 7. Maldwyn 8. Preseli Penfro
Dwyrain De Cymru	1. Blaenau Gwent 2. Caerffili 3. Dwyrain Casnewydd 4. Gorllewin Casnewydd 5. Islwyn 6. Merthyr Tudful a Rhymni 7. Mynwy 8. Torfaen
Gogledd Cymru	1. Alun a Glannau Dyfrdwy 2. Caernarfon 3. Conwy 4. De Clwyd 5. Delyn 6. Dyffryn Clwyd 7. Gorllewin Clwyd 8. Wrecsam 9. Ynys Môn
Gorllewin De Cymru	1. Aberafan 2. Castell-nedd 3. Dwyrain Abertawe 4. Gorllewin Abertawe 5. Gŵyr 6. Ogwr 7. Pen-y-bont ar Ogwr