Hendy-gwyn
Tref fechan hanesyddol a chymuned yn Sir Gaerfyrddin, Cymru, yw'r Hendy-gwyn[1] neu Hendy-gwyn ar Daf[2] (hefyd Hendy Gwyn ar Daf)[3] (Saesneg: Whitland).[4] Roedd yn adnabyddus yn yr Oesoedd Canol fel safle Y Tŷ Gwyn ar Daf, canolfan eglwysig a noddwyd gan dywysogion teyrnas Deheubarth. Saif yng ngorllewin y sir ar y ffin â Sir Benfro, i'r gogledd o Afon Taf, ac i'r de o briffordd yr A40, rhwng Sanclêr ac Arberth.
 | |
| Math | tref bost, tref, cymuned  |
|---|---|
| Cysylltir gyda | Fflewyn |
| Poblogaeth | 1,792, 1,903 |
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Sir Gaerfyrddin |
| Gwlad |  Cymru |
| Arwynebedd | 628.42 ha |
| Cyfesurynnau | 51.818°N 4.611°W |
| Cod SYG | W04000560 |
| Cod OS | SN201165 |
| Gwleidyddiaeth | |
| AS/au Cymru | Samuel Kurtz (Ceidwadwyr) |
| AS/au y DU | Nia Griffith (Llafur) |
 | |
| Statws treftadaeth | Henebion Cenedlaethol Cymru |
| Manylion | |
Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Samuel Kurtz (Ceidwadwyr)[5] ac yn Senedd y DU gan Nia Griffith (Llafur).[6]
Abaty'r Tŷ Gwyn ar Daf
golygu- Prif: Abaty Hendy-gwyn ar Daf
Sefydlwyd yr abaty enwog yma fel cangen Gymreig o abaty Clairvaux yn Ffrainc, un o abatai mawr y Sistersiaid, yn y flwyddyn 1140. Er mai sefydliad Normanaidd oedd yr abaty ar y dechrau, gyda'r mynachod wedi dod drosodd o Ffrainc, dan nawdd yr Arglwydd Rhys o Ddeheubarth daeth yn sefydliad trwyadl Gymreig a fu'n gefnogol iawn i ymdrechion tywysogion Cymru i gadw annibyniaeth y wlad. Ond talodd y pris am ei gefnogaeth yn 1257 pan gafodd ei anrheithio gan filwyr Seisnig a lladd llawer o'r brodyr. Claddwyd y bardd Dafydd Nanmor (fl. 1450-1480) ym mynwent y Tŷ Gwyn.
Cyfrifiad 2011
golyguYng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:[7][8][9][10]
Côr Meibion Hendy-gwyn
golyguOriel
golygu-
Bet Foxhall, Hendy-gwyn, o tua 1885
Cyfeiriadau
golygu- ↑ Sillafiad Cymdeithas Enwau Lleoedd Cymru a Gwyddoniadur Cymru (Gwasg Prifysgol Cymru, 2008), t.439
- ↑ "Rhestr o Enwau Lleoedd Safonol Cymru". Llywodraeth Cymru. 13 Hydref 2021.
- ↑ Aneirin Talfan Davies, Crwydro Sir Gâr, Cyfres Crwydro Cymru (1970)
- ↑ British Place Names; adalwyd 17 Mawrth 2022
- ↑ Gwefan Senedd Cymru
- ↑ Gwefan Senedd y DU
- ↑ "Ystadegau Allweddol ar gyfer Cymru". Swyddfa Ystadegau Gwladol. Cyrchwyd 2012-12-12.. Poblogaeth: ks101ew. Iaith: ks207wa - noder mae'r canran hwn yn seiliedig ar y nier sy'n siarad Cymraeg allan o'r niferoedd sydd dros 3 oed. Ganwyd yng Nghymru: ks204ew. Diweithdra: ks106ew; adalwyd 16 Mai 2013.
- ↑ Canran y diwaith drwy Gymru; Golwg 360; 11 Rhagfyr 2012; adalwyd 16 Mai 2013
- ↑ Gwefan Swyddfa Ystadegau Gwladol; Niferoedd Di-waith rhwng 16 a 74 oed; adalwyd 16 Mai 2013.
- ↑ Gwefan Llywodraeth Cymru; Ystadegau Economaidd Allweddol, Tachwedd 2010; Mae'r gyfradd gyflogaeth ymhlith pobl 16 – 64 oed yng Nghymru yn 67.1 y cant.; adalwyd 31 Mai 2013[dolen farw]
Dolenni allanol
golyguTrefi
Caerfyrddin · Castellnewydd Emlyn · Cydweli · Hendy-gwyn · Llandeilo · Llanelli · Llanybydder · Llanymddyfri · Porth Tywyn · Rhydaman · Sanclêr · Talacharn
Pentrefi
Aberarad · Aberbowlan · Abercrychan · Abergorlech · Abergwili · Aber-nant · Alltwalis · Babel · Bace · Bancycapel · Bancyfelin · Y Betws · Bethlehem · Blaengweche · Blaenos · Blaen-waun · Blaen-y-coed · Brechfa · Broadway · Bronwydd · Bron-y-gaer · Bryn · Brynaman · Bryn Iwan · Bwlch-clawdd · Bwlchnewydd · Bynea · Caeo · Capel Dewi · Capel Gwyn · Capel Hendre · Capel Isaac · Capel Iwan · Capel Seion · Carmel · Carwe · Cefn-bryn-brain · Cefneithin · Cefn-y-pant · Cenarth · Cilgwyn · Cilsan · Cil-y-cwm · Croesyceiliog · Cross Hands · Crug-y-bar · Crwbin · Cwm-ann · Cwm-bach (1) · Cwm-bach (2) · Cwm-du · Cwmduad · Cwmfelin-boeth · Cwmfelinmynach · Cwmgwili · Cwmhiraeth · Cwmifor · Cwmisfael · Cwmllyfri · Cwm-miles · Cwm-morgan · Cwm-pen-graig · Cwrt-henri · Cwrt-y-cadno · Cynghordy · Cynheidre · Cynwyl Elfed · Derwen-fawr · Derwydd · Dinas · Dolgran · Dre-fach · Dre-fach Felindre · Dryslwyn · Dyffryn Ceidrych · Efail-wen · Esgair · Felin-foel · Felin-gwm · Felin-wen · Foelgastell · Ffair-fach · Ffaldybrenin · Ffarmers · Fforest · Ffynnon · Garnant · Garthynty · Gelli-aur · Gelli-wen · Glanaman · Glan Duar · Glan-y-fferi · Gorllwyn · Gors-las · Gwernogle · Gwyddgrug · Gwynfe · Hebron · Yr Hendy · Henllan · Henllan Amgoed · Hermon · Horeb · Login · Llanarthne · Llanboidy · Llan-dawg · Llandeilo Abercywyn · Llandre (1) · Llandre (2) · Llandybïe · Llandyfaelog · Llandyry · Llanddarog · Llanddeusant · Llanddowror · Llanedi · Llanegwad · Llanfair-ar-y-bryn · Llanfallteg · Llanfihangel Aberbythych · Llanfihangel Abercywyn · Llanfihangel-ar-Arth · Llanfihangel-uwch-Gwili · Llanfynydd · Llangadog · Llan-gain · Llangathen · Llangeler · Llangennech · Llanglydwen · Llangyndeyrn · Llangynin · Llangynnwr · Llangynog · Llanishmel · Llanllawddog · Llan-llwch · Llanllwni · Llanmilo · Llannewydd · Llannon · Llanpumsaint · Llansadwrn · Llan-saint · Llansawel · Llansteffan · Llanwinio · Llanwrda · Llan-y-bri · Llanycrwys · Llwyn-croes · Llwynhendy · Llwyn-y-brain (1) · Llwyn-y-brain (2) · Maenordeilo · Maerdy · Maes-y-bont · Marros · Meidrim · Meinciau · Merthyr · Morfa · Myddfai · Mynydd-y-garreg · Nantgaredig · Nant-y-caws · New Inn · Pant-gwyn · Pantyffynnon · Parc-y-rhos · Pedair Heol · Pen-boyr · Pen-bre · Pencader · Pencarreg · Peniel · Penrherber · Penrhiw-goch · Pentrecagal · Pentrecwrt · Pentrefelin · Pentre Gwenlais · Pentre Tŷ-gwyn · Pentywyn · Pen-y-banc · Pen-y-bont (1) · Pen-y-bont (2) · Pen-y-garn · Pen-y-groes · Pinged · Plas · Pont Aber · Pontaman · Pontantwn · Pont-ar-Gothi · Pont-ar-llechau · Pont-ar-sais · Pont Hafod · Pont-henri · Pont-iets · Pont-tyweli · Pontyberem · Porth-y-rhyd · Pum Heol · Pumsaint · Pwll · Pwll-trap · Ram · Rhandir-mwyn · Rhos · Rhosaman · Rhos-goch · Rhos-maen · Rhydargaeau · Rhydcymerau · Rhyd Edwin · Rhydowen · Rhyd-y-wrach · Salem · Sandy · Sarnau · Saron (1) · Saron (2) · Soar · Sylen · Taliaris · Talog · Talyllychau · Tir-y-dail · Trap · Trefechan · Trelech · Trimsaran · Twynllannan · Tŷ-croes · Y Tymbl · Waunclunda · Waun y Clyn · Ystrad Ffin