Porth Llechog
Pentref bychan a bae yng nghymuned Amlwch, Ynys Môn, yw Porth Llechog (neu Porthllechog[1][2]) (
ynganiad ) (Saesneg: Bull Bay). Saif ar arfordir gogledd yr ynys, ychydig dros filltir i'r gogledd-orllewin o dref Amlwch.
 | |
| Math | pentref  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Ynys Môn |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 53.4194°N 4.3722°W |
| Cod OS | SH424940 |
| Gwleidyddiaeth | |
| AC/au | Rhun ap Iorwerth (Plaid Cymru) |
| AS/au | Virginia Crosbie (Ceidwadwyr) |
 | |
Mae bae Porth Llechog yn ffurffio harbwr naturiol ar arfordir creigiog y rhan yma o'r ynys. Diau i'r porth gael ei ddefnyddio am ganrifoedd, ond cymharol diweddar yw'r pentref bychan sydd wedi tyfu yno. Mae'r dafarn Bull Bay yn boblogaidd. Ceir traeth o gerrig mân sy'n denu ymwelwyr a physgotwyr.
Rhed y ffordd A5025 trwy'r pentref, gan ei gysylltu ag Amlwch i'r de-ddwyrain a Chemaes i'r gorllewin.
Ceir cofnodion am gymuned ganolesol ger y bae o'r enw 'Llechog', a fu'n rhan o gwmwd Twrcelyn, cantref Cemais.[3] Er nad oes sicrwydd, mae'n bosibl fod y bardd a brudiwr canoloesol Adda Fras yn frodor o Lechog. Porth y gymuned fechan honno oedd Porth Llechog yn wreiddiol.
Hanes golygu
Gellir olrhain gwesty Porth Llechog yn ôl i 1868 yng nghyfeirlyfr masnach y Slater's yn Archifau Môn lle'r oedd John Richards yn landlord. Ar y pryd y cyfeirir ato fel Gwesty Porth Llechog, Porth Llechog.
Ym 1878 cafwyd Rebecca Pearson, deilydd y drwydded yn euog o ganiatáu meddwdod, a gorchmynnwyd iddi dalu 5/- ynghyd â 11/6 o gostau ar unwaith neu ei charcharu yn House of Correction Caernarvon am 7 diwrnod o lafur caled. Eto yn 1880 bu mewn trafferth am werthu gwirodydd i berson dan 16 oed lle gorchmynnwyd iddi dalu 10/- ynghyd â 13/6 o gostau.
Yn fwy diweddar mae'r gwesty wedi bod yn wag ac mae sïon ei fod yn cael ei aflonyddu gan bum ysbryd.
Bad Achub Porthllechog golygu
Ym 1828 sefydlodd James Williams, nai i Thomas Williams, rheolwr cloddfa enwog Mynydd Parys, a’i wraig Frances, Gymdeithas Gwarchod Bywyd Ynys Môn o longddrylliadau, ar ôl i’r llong hwylio suddo a cholli pob un o’r 140 o bobl ar ei bwrdd. Nid tan 1867 y penderfynodd yr RNLI agor gorsaf ym Mhorth Llechog. Rhoddodd Ardalydd Môn safle a chostiodd yr adeilad £158 i'w godi. Rhoddodd Miss Ynys Môn £400 i brynu cwch 32 troedfedd ac roedd y bad achub mewn gwasanaeth yn 1868. I nodi'r achlysur taniwyd canonau craig o Fynydd Parys. Cludwyd y cwch "Eleanor" i orsaf reilffordd Amlwch ac fe'i cludwyd gyda cheffyl a chert i'r tŷ bad achub newydd ym Mhorth Llechog. Nid tan Chwefror 12fed 1871 y lansiwyd hi gyntaf i achub criw y sgwner "Albion". Defnyddiwyd bad achub Eleanor hefyd i achub 20 o deithwyr o’r SS Dakota ym 1877.
Ym 1844, disodlwyd "Eleanor" gan y cwch Woolfe & Son 34 troedfedd o'r enw "Curling" a enwyd ar ôl Miss Curling o Camberwell a roddodd £290 i'r RNLI i'w brynu. Cafodd The Curling ei galw allan 6 gwaith yn ystod ei 5 mlynedd ym Mhorth Llechog.
Cyfeiriadau golygu
- ↑ "Rhestr o Enwau Lleoedd Safonol Cymru". Llywodraeth Cymru. 13 Hydref 2021.
- ↑ British Place Names; adalwyd 14 Rhagfyr 2021
- ↑ A. D. Carr, Medieval Anglesey (Llangefni, 1982), tud. 51.
Trefi
Amlwch · Benllech · Biwmares · Caergybi · Llangefni · Niwbwrch · Porthaethwy
Pentrefi
Aberffraw · Bethel · Bodedern · Bodewryd · Bodffordd · Bryngwran · Brynrefail · Brynsiencyn · Brynteg · Caergeiliog · Capel Coch · Capel Gwyn · Carmel · Carreglefn · Cemaes · Cerrigceinwen · Dwyran · Y Fali · Gaerwen · Glyn Garth · Gwalchmai · Heneglwys · Hermon · Llanallgo · Llanbabo · Llanbedrgoch · Llandegfan · Llandyfrydog · Llanddaniel Fab · Llanddeusant · Llanddona · Llanddyfnan · Llanedwen · Llaneilian · Llanfachraeth · Llanfaelog · Llanfaethlu · Llanfair Pwllgwyngyll · Llanfair-yn-Neubwll · Llanfair-yng-Nghornwy · Llan-faes · Llanfechell · Llanfihangel-yn-Nhywyn · Llanfwrog · Llangadwaladr · Llangaffo · Llangeinwen · Llangoed · Llangristiolus · Llangwyllog · Llaniestyn · Llannerch-y-medd · Llanrhuddlad · Llansadwrn · Llantrisant · Llanynghenedl · Maenaddwyn · Malltraeth · Marian-glas · Moelfre · Nebo · Pencarnisiog · Pengorffwysfa · Penmynydd · Pentraeth · Pentre Berw · Pentrefelin · Penysarn · Pontrhydybont · Porthllechog · Rhoscolyn · Rhosmeirch · Rhosneigr · Rhostrehwfa · Rhosybol · Rhydwyn · Talwrn · Trearddur · Trefor · Tregele