Penmynydd
Pentref yng nghymuned Penmynydd a Star, Ynys Môn, yw Penmynydd[1][2] (
ynganiad ). Saif ar y ffordd gefn B5420 rhwng Porthaethwy a Llangefni.
 | |
| Math | pentref  |
|---|---|
| Cysylltir gyda | Owain Tudur |
| Sefydlwyd |
|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Penmynydd a Star |
| Gwlad |  Cymru |
| Yn ffinio gyda | Cwm Cadnant |
| Cyfesurynnau | 53.2448°N 4.2344°W |
| Cod OS | SH508744 |
| Gwleidyddiaeth | |
| AC/au | Rhun ap Iorwerth (Plaid Cymru) |
| AS/au | Virginia Crosbie (Ceidwadwyr) |
 | |
Hanes golygu
Mae'r pentref yn fwyaf adnabyddus oherwydd teulu Tuduriaid Penmynydd, disgynyddion Ednyfed Fychan. Yma y cafodd Owain Tudur ei eni yn 1400, a fu yn ymladd gyda Harri V a phriododd weddw'r brenin Catherine de Valois, pan fu hwnnw farw. Cafodd ei garcharu a'i ladd am hynny. Roedd Harri VII yn ŵyr iddo.
Adeiladwyd y plasdy presennol, Plas Penmynydd, yn 1576, ond bu plasdy cynharach ar yr un safle neu gerllaw. Ymwelodd y bardd Iolo Goch â'r plasdy rhywbryd yn y cyfnod 1367-82. Mae'n moli croeso hael Goronwy ap Tudur Fychan (Gronw Fychan) ac yn cymharu Penmynydd i aelwyd llys Urien Rheged:
- Cyntaf lle'r af, llew a rydd,
- Caer Pen Môn, carw Penmynydd,
- Tŷ, gwelais gynt, teg wiwle,
- Tudur Llwyd, da ydyw'r lle;
- Yno mae, heb gae ar ged,
- Ail drigiant aelwyd Rheged.[3]
Mae beddfaen alabaster cerfiedig Gronw Fychan, a fu farw yn 1382, gyda'i wraig Myfanwy, i'w weld yn eglwys y plwyf, sydd wedi ei chysegru i Sant Gredifael.
Adeiladwyd yr eglwys bresennol yn y 14g, yn ail-ddefnyddio rhai cerrig o'r eglwys flaenorol, a adeiladwyd yn y 12g. Mae'n cynnwys ffenestr liw gyda nifer o symbolau'r Tuduriaid a'r arwyddair Undeb fel Rhosyn yw ar lan Afonydd ac fel Tŷ Dur ar Ben y Mynydd. Mae'r geiriau 'ty' a 'dur' wrth gwrs yn rhoi 'Tudur' i ni.
Adeiladau eraill o ddiddordeb yn y pentref yw'r hen elusendai, a adeiladwyd yn 1620 yn unol ag ewyllys Lewis Rogers.
Cyfeiriadau golygu
- ↑ "Rhestr o Enwau Lleoedd Safonol Cymru". Llywodraeth Cymru. 13 Hydref 2021.
- ↑ British Place Names; adalwyd 12 Rhagfyr 2021
- ↑ Dafydd Johnston (gol.), Gwaith Iolo Goch (Caerdydd, 1988). Cerdd V, ll. 47-52
Dolen allanol golygu
Trefi
Amlwch · Benllech · Biwmares · Caergybi · Llangefni · Niwbwrch · Porthaethwy
Pentrefi
Aberffraw · Bethel · Bodedern · Bodewryd · Bodffordd · Bryngwran · Brynrefail · Brynsiencyn · Brynteg · Caergeiliog · Capel Coch · Capel Gwyn · Carmel · Carreglefn · Cemaes · Cerrigceinwen · Dwyran · Y Fali · Gaerwen · Glyn Garth · Gwalchmai · Heneglwys · Hermon · Llanallgo · Llanbabo · Llanbedrgoch · Llandegfan · Llandyfrydog · Llanddaniel Fab · Llanddeusant · Llanddona · Llanddyfnan · Llanedwen · Llaneilian · Llanfachraeth · Llanfaelog · Llanfaethlu · Llanfair Pwllgwyngyll · Llanfair-yn-Neubwll · Llanfair-yng-Nghornwy · Llan-faes · Llanfechell · Llanfihangel-yn-Nhywyn · Llanfwrog · Llangadwaladr · Llangaffo · Llangeinwen · Llangoed · Llangristiolus · Llangwyllog · Llaniestyn · Llannerch-y-medd · Llanrhuddlad · Llansadwrn · Llantrisant · Llanynghenedl · Maenaddwyn · Malltraeth · Marian-glas · Moelfre · Nebo · Pencarnisiog · Pengorffwysfa · Penmynydd · Pentraeth · Pentre Berw · Pentrefelin · Penysarn · Pontrhydybont · Porthllechog · Rhoscolyn · Rhosmeirch · Rhosneigr · Rhostrehwfa · Rhosybol · Rhydwyn · Talwrn · Trearddur · Trefor · Tregele