Cân i Gymru

Rhaglen deledu a chystadleuaeth cân yw Cân i Gymru a chaiff ei darlledu gan S4C o gwmpas Dydd Gŵyl Dewi. Mae'r cyfansoddwr buddugol yn ennill swm o arian a chael y cyfle i gynrychioli Cymru yn yr Ŵyl Ban Geltaidd.

Cân i Gymru
Gwlad/gwladwriaeth	Cymru
Iaith/ieithoedd	Cymraeg
Cynhyrchiad
Amser rhedeg	120 munud (yn cynnwys hysbysebion)
Darllediad
Sianel wreiddiol	BBC Cymru (1969) S4C (1983–)
Rhediad cyntaf yn	1969 (1969)
Cysylltiadau allanol
Gwefan swyddogol

Hanes

Cyflwynwyd Cân i Gymru o dan yr enw 'Cân Disg a Dawn' am y tro cyntaf ym 1969. Ar y pryd roedd Meredydd Evans, pennaeth adloniant ysgafn BBC Cymru yn gobeithio byddai'r gân fuddugol yn gallu cystadlu yng Nghystadleuaeth Cân Eurovision, er y penderfynodd y BBC yn Llundain yn y diwedd mai dim ond un cân o wledydd Prydain fyddai'n cystadlu.

Darlledwyd wyth rhaglen yn y gyfres i ddewis Cân i Gymru gyda saith cân ymhob un, yn cael eu perfformio gan gantorion adnabyddus y cyfnod. Roedd y cyhoedd yn pleidleisio drwy ddanfon llythyrau i fewn ac roedd y gân gyda'r nifer fwyaf o bleidleisiau yn mynd ymlaen i'r rownd derfynol. Darlledwyd y rhaglen olaf ar 5 Mehefin 1969 drwy Brydain dan y teitl Song for Wales ac fe'i gyflwynwyd gan Ronnie Williams yn Gymraeg a Saesneg. Roedd panel wedyn yn dewis y gân fuddugol ar y noson. Roedd y rhaglen hefyd yn rhan o ddarpariaeth y BBC ar gyfer arwisgiad Tywysog Siarl a fyddai'n digwydd ar 1 Gorffennaf 1969.

Yn dilyn sefydlu yr Ŵyl Ban Geltaidd yn Iwerddon ddechrau'r 70au dechreuodd Pwyllgor Cymru yr Ŵyl y gystadleuaeth 'Cân i Gymru' unwaith eto er mwyn dewis cân i gynrychioli Cymru yn y gystadleuaeth Celtavision. Doedd yna ddim cystadleuaeth Cân i Gymru yn 1973. I ddechrau doedd gan y cyfryngau yng Nghymru ddim llawer o ddiddordeb yn y gystadleuaeth. Doedd Cân i Gymru ddim yn cael ei darlledu yn fyw ar y teledu, a phanel oedd yn pleidleisio i ddewis enillwyr. Er enghraifft cynhaliwyd cystadleuaeth 1980 ym Mar Cefn yr Angel yn Aberystwyth ac fe'i darlledwyd ar Radio Cymru.

Erbyn 1982 roedd y gystadleuaeth nôl ar y teledu ond panel oedd yn dal i ddewis yr enillydd.

Erbyn hyn caiff y gân fuddugol ei dewis drwy bleidlais lle mae aelodau'r cyhoedd yn ffonio am eu hoff gân. Yn 2019 roedd y wobr yn £5,000 gyda £2,000 am yr ail safle a £1,000 am y trydydd safle. Bydd yr enillydd yn cael y cyfle i fynd ymlaen i gystadlu yn Celtavision, a gynhelir yn Iwerddon fel rhan o'r Ŵyl Ban Geltaidd.

Rhestr enillwyr

Blwyddyn	Cân	Perfformiwr/perfformwyr	Cyfansoddwyr
1969	Y Cwilt Cymreig	Margaret Williams	Llifon Hughes-Jones, Megan Lloyd Ellis
1970	Dydd o Haf	Y Canolwyr	Hawys James
1971	Nwy yn y Nen	Eleri Llwyd	Dewi 'Pws' Morris
1972	Pan Ddaw'r Dydd	Heather Jones	Geraint Jarman
1973	Dim cystadleuaeth
1974	I Gael Cymru'n Gymru Rydd	Iris Williams	Rod Thomas, Rod Gruffydd
1975	Caledfwlch	Brân (grwp)	Gwyndaf Roberts
1976	Y Llanc Glas Lygad	Rhian Rowe	Douglas Roberts
1977	Dafydd ap Gwilym	Cawl Sefin	Peter Hughes Griffiths, Meinir Lloyd
1978	Angel Ble Wyt Ti	Delwyn Siôn a Brân	John Gwyn, Ronw Protheroe
1979	Ni Welaf yr Haf	Pererin (grwp)	Arfon Wyn
1980	Golau Tan Gwmwl	Plethyn	Geraint Lovgreen, Myrddin ap Dafydd
1981	Dechrau'r Dyfodol	Beca	Gareth Glyn, Eleri Cwyfan
1982	Nid Llwynog Oedd yr Haul	Caryl Parry Jones a Bando	Geraint Lovgreen, Myrddin ap Dafydd
1983	Popeth Ond Y Gwir	Linda Healy a Cleif Harpwood	Siân Wheway, Robin Gwyn
1984	Y Cwm	Geraint Griffiths	Huw Chiswell
1985	Ceiliog y Gwynt	Bwchadanas	Euros Rhys Evans
1986	Be Ddylwn i Ddweud	Eirlys Parri	Mari Emlyn
1987	Gloria Tyrd Adre	Eryr Wen	Euros Elis Jones, Llion Jones
1988	Can Wini	Manon Llwyd	Manon Llwyd, Eurig Wyn
1989	Twll Triongl	Hefin Huws	Hefin Huws, Les Morrison
1990	Gwlad y Rasta Gwyn	Sobin a'r Smaeliaid	Rhys Wyn Parry, Bryn Fôn
1991	Yr Un Hen Lle	Neil Williams a'r Band	Richard Marks
1992	Dal i Gredu	Eifion Williams	Gwennant Pyrs, Meleri Roberts, Alwen Derbyshire
1993	Y Cam Nesa	Paul Gregory	Llion Rhys Howel, Anthony James Burdett
1994	Rhyw Ddydd	Geraint Griffiths	Paul Gregory, Lorraine King, Tim Hamill, Dave Parsons
1995	Yr Ynys Werdd	Gwenda Owen	Richard Jones, Arwel John
1996	Cerrig yr Afon	Iwcs a Doyle	Iwan Roberts, John Doyle
1997	Un Funud Fach	Bryn Fôn	Barry Jones
1998	Rho Dy Law	Arwel Wyn Roberts	Rhodri Tomos
1999	Torri'n Rhydd	Steffan Rhys Williams	Matthew McAvoy, Steffan Rhys Williams
2000	Cae o Ŷd	Martin Beattie	Arfon Wyn
2001	Dagrau Ddoe	Geinor Haf	Emlyn Dole
2002	Harbwr Diogel	Elin Fflur	Arfon Wyn, Richard Synnott
2003	Oes Lle i Mi	Non Parry & Steffan Rhys Williams	Emma Walford, Mererid Hopwood
2004	Dagrau Tawel	Rhian Mair Lewis	Meinir Richards. Tudur Dylan
2005	Mi Glywais	Rhydian Bowen Philips	Dafydd Jones, Guto Vaughan
2006	Llii'r Nos	Ryland Teifi	Ryland Teifi
2007	Blwyddyn Mas	Einir Dafydd	Einir Dafydd, Ceri Wyn Jones
2008	Atgofion	Aled Myrddin	Aled Myrddin
2009	Gofidiau	Elfed Morgan Morris	Lowri Watcyn Roberts, Elfed Morgan Morris
2010	Bws i'r Lleuad	Tomos Wyn	Alun Evans
2011	Rhywun yn Rhywle	Tesni Jones	Steve Balsamo, Ynyr Gruffydd
2012	Braf yw Cael Byw	Gai Toms	Gai Toms, Philip Jones
2013	Mynd I Gorwen Hefo Alys	Jessop a'r Sgweiri	Rhys Gwynfor, Osian Huw Williams
2014	Galw Amdanat Ti	Mirain Evans	Barry Evans, Mirain Evans
2015	Y Lleuad a'r Sêr	Elin Angharad	Elin Angharad, Arfon Wyn
2016	Dim Ond Un	Cordia	Ffion Elin, Rhys Jones
2017	Rhydd	Cadi Gwyn Edwards	Cadi Gwyn Edwards
2018	Cofio Hedd Wyn	Ceidwad y Gân	Erfyl Owen
2019	Fel Hyn 'da Ni Fod	Elidyr Glyn	Elidyr Glyn
2020	Cyn i’r Llenni Gau	Gruffydd Wyn	Gruffydd Wyn

Mae nifer o gyfansoddwyr wedi bod yn fuddugol mwy nag unwaith, gan gynnwys Arfon Wyn. Ymhlith y caneuon poblogaidd a ddaeth yn ail yn y gystadleuaeth y mae Gwin Beaujolais (cân).

Y goreuon, yn ôl gwylwyr S4C, 2016

Ym Mawrth 2016 cynhaliodd S4C bleidlais o'r holl enillwyr ers 1982, a'r 7 uchaf oedd:

• 7fed: Cerrig Oer yr Afon - Iwcs a Doyle
• 6ed: Dagrau Tawel - Rhian Mair Lewis
• 5ed: Galw Amdanat Ti - Mirain a Barry Evans
• 4ydd: Harbwr Diogel - Arfon Wyn
• 3ydd: Y Cwm - Geraint Griffiths yn canu; Chiswell y cyfansoddwr
• 2il: Gofidiau - Elfed Morgan Morris
• 1af: Torri'n Rhydd - Steffan Rhys Williams

Y grŵp gwerin 'Cilmeri' yn perfformio yng nghystadleuaeth Cân i Gymru yn 1975. Daethant yn ail i'r grwp Brân a gannodd 'Caledfwlch'. Yn y llun: Elwyn Rowlands, Robin Owain a Huw Roberts.

Dychan

Mae'r gystadleuaeth wedi bod yn destun dychan ar hyd y blynyddoedd. Ar gyfer Cân i Gymru 2019 cafwyd sgetch ddychan gan DJ Bry ar sianel ar-lein Hansh S4C, "Tips Bry ar Shwt i Ennill Cân i Gymru".

Twitter

Mae sylwadau o gefnogaeth, anghytuno a dychan ar y sioe ar Twitter yn boblogaidd iawn adeg darllediad y rhaglen yn fyw ar S4C. Mae'r hashnod #CiG2019 (neu'r flwyddyn gyfredol) yn 'trendio' ar Twitter ar draws Brydain adeg cyfnod y darllediad byw.

Dolenni allanol

• Cân i Gymru ar wefan S4C