Deio ab Ieuan Du

Roedd Deio ab Ieuan Du (fl. tua 1450 - 1480) yn fardd o blwyf Llangynfelyn, Ceredigion. Roedd yn gyfaill i'r bardd Dafydd Nanmor. Fe'i cofir yn bennaf heddiw fel awdur y cywydd sy'n cynnwys y llinell gyfarwydd "Y ddraig goch ddyry cychwyn."

Deio ab Ieuan Du
Ganwyd	Llangynfelyn
Dinasyddiaeth	Cymru
Galwedigaeth	bardd
Blodeuodd	1460

Ei hanes

Ychydig a wyddys am fywyd y bardd ar wahân i'r dystiolaeth a geir yn ei gerddi. Mae'n bosibl iddo gael ei eni yn y 1410au ac ymddengys iddo farw tua 1480-1485. Cafodd ei gladdu ym mhlwyf Llangynfelyn, yn ardal Genau'r Glyn (rhwng Machynlleth ac Aberystwyth ar lan ddeheuol afon Dyfi).

Cysylltir Deio â Dafydd Nanmor, un o'r enwocaf o Feirdd yr Uchelwyr. Canodd y ddau i aelodau o deulu'r Tywyn, Meirionnydd, noddwyr pwysig yn y cyfnod hwnnw. Bu Deio ar sawl taith clera yng Ngheredigion a chanodd i noddwyr amlycaf y sir honno.

Cerddi

Cedwir 22 o gerddi y gellir eu derbyn yn bur hyderus fel gwaith dilys y bardd. Yn ogystal ceir pum cerdd o awduraeth ansicr a dadogir arno. Cywyddau mawl yw'r rhan fwyaf o'r cerddi, ond ceir yn ogystal ddwy awdl ddychan a sawl englyn. Mae gwrthrychau'r cywyddau mawl yn cynnwys Rhys ap Maredudd o'r Tywyn, Gruffudd Fychan o Gorsygedol, a Maredudd ap Llywelyn o Enau'r Glyn. Yn ei gywydd i'r olaf mae'r bardd yn ei gyfarch ar ôl iddo ddianc o long yn cludo gwin o Ffrainc a suddodd yn aber afon Dyfi gan foddi saith allan o'r deg o wŷr ar ei bwrdd.

Daw'r llinell enwog am y Ddraig Goch mewn cywydd i ddiolch i Siôn ap Rhys o Aberpergwm (Glyn Nedd) am darw coch; y tarw yw'r "ddraig" (trosiad am ryfelwr). Mae'n gerdd sy'n amlygu llygad y bardd am natur ac sy'n llawn o ddelweddau difyr. Dyma'r cwpled llawn am y "ddraig" (a'r fuwch sy'n ei disgwyl) sy'n dangos fel y cafodd y llinell enwog ei thynnu allan o'i gyd-destun:

Y ddraig goch ddyry cychwyn

Ar ucha'r llall ar ochr llwyn.

Llyfryddiaeth

• A. Eleri Davies (gol.), Gwaith Deio ab Ieuan Du a Gwilym ab Ieuan Hen (Caerdydd, 1992)

Beirdd yr Uchelwyr

Bedo Hafesb  · Bleddyn Ddu · Cadwaladr Cesail · Casnodyn · Rhisiart Cynwal · Wiliam Cynwal · Dafydd ab Edmwnd · Dafydd Alaw · Dafydd ap Gwilym · Dafydd ap Siencyn · Dafydd Benwyn · Dafydd Ddu o Hiraddug · Dafydd Gorlech · Dafydd Llwyd o Fathafarn · Dafydd Nanmor · Dafydd y Coed · Edward Dafydd · Deio ab Ieuan Du · Lewys Dwnn · Edward Maelor · Edward Sirc · Edward Urien · Einion Offeiriad · Gronw Ddu · Gronw Gyriog · Gruffudd ab Adda ap Dafydd · Gruffudd ab Ieuan ap Llywelyn Fychan · Gruffudd ap Dafydd ap Tudur · Gruffudd ap Llywelyn Lwyd · Gruffudd ap Maredudd ap Dafydd · Gruffudd ap Tudur Goch · Gruffudd Fychan ap Gruffudd ab Ednyfed · Gruffudd Gryg · Gruffudd Hiraethog · Gruffudd Llwyd · Gruffudd Llwyd ap Llywelyn Gaplan · Guto'r Glyn · Gutun Owain · Gwerful Fychan · Gwerful Mechain · Gwilym Ddu o Arfon · Gwilym Tew · Hillyn · Huw Cae Llwyd · Huw Ceiriog · Huw Cornwy · Huw Llŷn · Huw Pennant (I) · Huw Pennant (II) · Hywel ab Einion Lygliw · Hywel ap Mathew · Hywel Cilan · Hywel Ystorm · Ieuan ap Huw Cae Llwyd · Ieuan ap Hywel Swrdwal · Ieuan Brydydd Hir · Ieuan Du'r Bilwg · Ieuan Dyfi · Ieuan Gethin · Ieuan Llwyd ab y Gargam · Ieuan Tew Ieuanc · Iocyn Ddu ab Ithel Grach · Iolo Goch · Iorwerth ab y Cyriog · Iorwerth Beli · Iorwerth Fynglwyd · Ithel Ddu · Lewis ab Edward · Lewys Daron · Lewys Glyn Cothi · Lewys Môn · Lewys Morgannwg · Llywarch Bentwrch · Llywelyn ab y Moel · Llywelyn ap Gwilym Lygliw · Llywelyn Brydydd Hoddnant · Llywelyn Ddu ab y Pastard · Llywelyn Fychan ap Llywelyn Foelrhon · Llywelyn Fychan ap Llywelyn Goch · Llywelyn Goch ap Meurig Hen · Llywelyn Goch y Dant · Llywelyn Siôn · Mab Clochyddyn · Madog Benfras · Maredudd ap Rhys · Meurig ab Iorwerth · Morus Dwyfech · Owain Gwynedd · Owain Waed Da · Prydydd Breuan · Tomos Prys · Gruffudd Phylip · Phylip Siôn Phylip · Rhisiart Phylip · Rhys Cain · Rhys Nanmor · Siôn Phylip · Siôn Tudur · Raff ap Robert · Robert ab Ifan · Robin Ddu ap Siencyn · Rhisierdyn · Rhisiart ap Rhys · Rhys ap Dafydd ab Einion · Rhys ap Dafydd Llwyd · Rhys ap Tudur · Rhys Brydydd · Rhys Goch Eryri · Sefnyn · Simwnt Fychan · Siôn ap Hywel ap Llywelyn Fychan · Siôn ap Hywel Gwyn · Siôn Brwynog · Siôn Cent · Siôn Ceri · Sypyn Cyfeiliog · Trahaearn Brydydd Mawr · Tudur Aled · Tudur ap Gwyn Hagr · Tudur Ddall · Wiliam Llŷn · Y Mab Cryg · Y Proll · Yr Ustus Llwyd