Gwerful Fychan
Prydyddes o Benllyn, Meirionnydd (Gwynedd), oedd Gwerful Fychan (fl. c. 1430 - 1490). Roedd hi'n aeres plasdy Caer Gai, ger Llanuwchllyn. Ei henw llawn yn yr achau yw Gwerful ferch Ieuan Fychan ab Ieuan ap Hywel y Gadair ap Gruffudd ap Madog ap Rhirid Flaidd.[1]
| Gwerful Fychan | |
|---|---|
| Ganwyd | 15 g  Penllyn |
| Bu farw | 1490 |
| Dinasyddiaeth |  Cymru |
| Galwedigaeth | bardd, llenor |
Hanes a gwaith
golyguPriododd Gwerful y bardd Tudur Penllyn (c. 1420 - 1485) a chawsant fab, Ieuan (fl. c. 1480), yntau'n fardd dawnus.[1]
Dim ond darnau o waith Gwerful Fychan sydd wedi goroesi (ni ddylid ei chymysgu â Gwerful Mechain, prydyddes arall o'r un cyfnod). Ond arosodd y cof amdani'n fyw yn ardal Penllyn hyd yr 20g. Priodolir iddi 'Cywydd y Mawrth Glas' a sawl englyn a gylchredai ar lafar gwlad am ganrifoedd ar ôl ei marwolaeth. Cymysgodd yr addysgwr a'r llenor Owen Morgan Edwards rhwng Gwerful Fychan a Gwerful Mechain yn ei lyfr Cartrefi Cymru (1896).
Dyma ei englyn i Hen Geffyl blinedig, a gofnodir gan Robert Thomas (Ap Vychan):
- Hen geffyl, gogul, digigog — sypyn,
- Swper brain a phiog;
- Ceisio'r wyf, mae'n casáu'r og,
- Wair i'r Iddew gorweiddiog.[2]
Llyfryddiaeth
golyguCyhoeddwyd darnau o waith Gwerful yn:
- M. D. Jones a D. V. Thomas, Cofiant... y Parch. R. Thomas (Ap Vychan)
- Gwaith ap Vychan yng Nghyfres y Fil; ceir golygiad mwy diweddar yn Hunangofiant ac Ysgrifau Ap Fychan, gol. W. Lliedi Williams (Gwasg Prifysgol Cymru, 1948)
- Robert Griffith, Y Delyn Gymreig
Cyfeiriadau
golygu- ↑ 1.0 1.1 Thomas Roberts (gol.), Gwaith Tudur Penllyn ac Ieuan ap Tudur Penllyn (Caerdydd, 1958). Tud. xi-xii.
- ↑ Gwaith ap Vychan yng 'Nghyfres y Fil'.
Bedo Hafesb · Bleddyn Ddu · Cadwaladr Cesail · Casnodyn · Rhisiart Cynwal · Wiliam Cynwal · Dafydd ab Edmwnd · Dafydd Alaw · Dafydd ap Gwilym · Dafydd ap Siencyn · Dafydd Benwyn · Dafydd Ddu o Hiraddug · Dafydd Gorlech · Dafydd Llwyd o Fathafarn · Dafydd Nanmor · Dafydd y Coed · Edward Dafydd · Deio ab Ieuan Du · Lewys Dwnn · Edward Maelor · Edward Sirc · Edward Urien · Einion Offeiriad · Gronw Ddu · Gronw Gyriog · Gruffudd ab Adda ap Dafydd · Gruffudd ab Ieuan ap Llywelyn Fychan · Gruffudd ap Dafydd ap Tudur · Gruffudd ap Llywelyn Lwyd · Gruffudd ap Maredudd ap Dafydd · Gruffudd ap Tudur Goch · Gruffudd Fychan ap Gruffudd ab Ednyfed · Gruffudd Gryg · Gruffudd Hiraethog · Gruffudd Llwyd · Gruffudd Llwyd ap Llywelyn Gaplan · Guto'r Glyn · Gutun Owain · Gwerful Fychan · Gwerful Mechain · Gwilym Ddu o Arfon · Gwilym Tew · Hillyn · Huw Cae Llwyd · Huw Ceiriog · Huw Cornwy · Huw Llŷn · Huw Pennant (I) · Huw Pennant (II) · Hywel ab Einion Lygliw · Hywel ap Mathew · Hywel Cilan · Hywel Ystorm · Ieuan ap Huw Cae Llwyd · Ieuan ap Hywel Swrdwal · Ieuan Brydydd Hir · Ieuan Du'r Bilwg · Ieuan Dyfi · Ieuan Gethin · Ieuan Llwyd ab y Gargam · Ieuan Tew Ieuanc · Iocyn Ddu ab Ithel Grach · Iolo Goch · Iorwerth ab y Cyriog · Iorwerth Beli · Iorwerth Fynglwyd · Ithel Ddu · Lewis ab Edward · Lewys Daron · Lewys Glyn Cothi · Lewys Môn · Lewys Morgannwg · Llywarch Bentwrch · Llywelyn ab y Moel · Llywelyn ap Gwilym Lygliw · Llywelyn Brydydd Hoddnant · Llywelyn Ddu ab y Pastard · Llywelyn Fychan ap Llywelyn Foelrhon · Llywelyn Fychan ap Llywelyn Goch · Llywelyn Goch ap Meurig Hen · Llywelyn Goch y Dant · Llywelyn Siôn · Mab Clochyddyn · Madog Benfras · Maredudd ap Rhys · Meurig ab Iorwerth · Morus Dwyfech · Owain Gwynedd · Owain Waed Da · Prydydd Breuan · Tomos Prys · Gruffudd Phylip · Phylip Siôn Phylip · Rhisiart Phylip · Rhys Cain · Rhys Nanmor · Siôn Phylip · Siôn Tudur · Raff ap Robert · Robert ab Ifan · Robin Ddu ap Siencyn · Rhisierdyn · Rhisiart ap Rhys · Rhys ap Dafydd ab Einion · Rhys ap Dafydd Llwyd · Rhys ap Tudur · Rhys Brydydd · Rhys Goch Eryri · Sefnyn · Simwnt Fychan · Siôn ap Hywel ap Llywelyn Fychan · Siôn ap Hywel Gwyn · Siôn Brwynog · Siôn Cent · Siôn Ceri · Sypyn Cyfeiliog · Trahaearn Brydydd Mawr · Tudur Aled · Tudur ap Gwyn Hagr · Tudur Ddall · Wiliam Llŷn · Y Mab Cryg · Y Proll · Yr Ustus Llwyd