Trefdraeth, Ynys Môn

Trefdraeth
Math	pentrefan
Daearyddiaeth
Sir	Ynys Môn
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	53.205°N 4.388°W, 53.2°N 4.4°W
Cod OS	SH406702
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	Rhun ap Iorwerth (Plaid Cymru)
AS/au y DU	Llinos Medi (Plaid Cymru)
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Plwyf eglwysif a phentrefan yng nghymuned Bodorgan, Ynys Môn yw Trefdraeth. Mae 129.6 milltir (208.6 km) o Gaerdydd a 214.5 milltir (345.2 km) o Lundain.

Am y pentref o'r un enw yn Sir Benfro, gweler Trefdraeth, Sir Benfro.

Hanes y plwyf

Saif y plwyf yn hen gwmwd Malltraeth, ac mae'n rhan o Ddeoniaeth Menai a Malltraeth. Llangwyfan yw eglwys y plwyf.

Mae'r enw Trefdraeth yn golygu "tref yn ymyl y traeth". Roedd yn lle pwysig gynt yn ystod Oes y Tywysogion am ei fod mor agos i Aberffraw a llys tywysogion Gwynedd. Yn yr Oesoedd Canol rhennid y dref rhwng Tref(draeth) Ddisteiniaid a Thref(draeth) Wastrodion, sef tir a berthynai i'r distain ("stiward" y llys) ac i'r gwastrod ("gofalwr y meirch" yn y llys).

Roedd Trefdraeth gynt yn rhan o gwmwd Malltraeth a oedd yn ei dro, gyda chwmwd Llifon, yn rhan o gantref Aberffraw (gweler Cantrefi a Chymydau Cymru).

Roedd gan Meilyr Brydydd a'i ddisgynyddion Gwalchmai ap Meilyr, Meilyr ap Gwalchmai, Einion ap Gwalchmai, ac efallai Elidir Sais yn ogystal, ddaliadau tir yn Nhrefdraeth.

Mae Trefignath yn siambr gladdu Neolithig ger Trearddur, Gaergybi ar yr Ynys Sanctaidd

Pobl o Drefdraeth

Rowland Williams (Hwfa Môn), ganed yr archdderwydd a bardd yn Nhrefdraeth yn 1823.

Eglwys Sant Beuno

Mae Eglwys Sant Beuno yn eglwys plwyf, ganoloesol a cheir cofnod gan Angharad Llwyd (1780–1866) i'r egwlys wreiddiol gan ei godi yma yn 616. Ond nid oes unrhyw ran o unrhyw strwythur ohoni'n tarddu o'r 7g wedi goroesi; mae'r rhannau hynaf o'r adeilad presennol o'r 13g. Gwnaed newidiadau yn y canrifoedd dilynol gydag ychydig ohonynt yn ystod y 19g, adeg pan gafodd nifer o eglwysi eraill Ynys Môn eu hailadeiladu neu eu hadfer.