Wiliam Midleton
Roedd Wiliam Midleton (c. 1550–1596) yn fardd Cymraeg a oedd hefyd yn filwr ac yn anturiwr.[1]
| Wiliam Midleton | |
|---|---|
| Ganwyd | c. 1550  Llansannan |
| Bu farw | c. 1600 |
| Dinasyddiaeth | Teyrnas Lloegr |
| Galwedigaeth | bardd, milwr |
Brodor o "Archwedlog", Lansannan, Sir Ddinbych oedd Midleton ac roedd yn fab i Ffowc Midleton.
Milwr a môr-herwr
golyguBu'n ysgrifennydd i William Herbert, Iarll 1af Penfro (1501–1570) (Ail Iarllaeth Penfro, 1551) ac yna i'w fab Henry Herbert, 2il Iarll Penfro (1534–1601). Yng nghartref yr Herbertiaid yn Wilton ger Caersallog (Salisbury) daeth i adnabod yr anturiwr Syr Philip Sidney (1554-1586), brawd Mary, gwraig Henry Herbert.
Yn 1585 aeth Midleton gyda'r fyddin Seisnig i'r Iseldiroedd gan wasanaethu fel llumanwr Sidney ym Mrwydr Zutphen lle clwyfwyd Syr Philip Sidney. a bu farw. Yn 1589 bu Midleton ar gyrch milwrol Seisnig aflwyddiannus i Bortiwgal. Wedi hynny dechreuodd ar yrfa fel môr-herwr (privateer) yn ysbeilio llongau Sbaen. Yn 1589 yr oedd yn gapten ar yr Elizabeth and Mary, llong o'r eiddo ei gefnder Thomas Myddelton, masnachwr cyfoethog o Lundain, a hwyliodd i borthladd Plymouth ar ôl dal llong ac ynddi gargo gwerth £2,700. Yn 1590 hwyliodd yn y Riall, un arall o longau ei gefnder, gan ddal dwy long a hwyliai o Firenze i Lisboa ac ynddynt gargo gwerth £13,000. Adlewyrchir gyrfa Midleton fel morherwr yn yr hanes amdano a geir mewn llawysgrif a fu'n eiddo i Thomas Pennant: dywedir mai Midleton, ynghyd â dau arall (un ohonynt oedd y bardd a'r morherwr Tomos Prys o Blas Iolyn) oedd 'the first that smoaked Tobacco publickly at London'. Mae'r awdur Seisnig Richard Robinson (1544/5-1603) yn cofnodi anturiaethau Midleton ar y môr yn llongau George Clifford, trydydd iarll Cumberland (1558-1605), gan nodi mai Midleton a roes iddo'r wybodaeth am wyth o deithiau morherwol Clifford. Yn 1595 hwyliodd Midleton gyda Syr Francis Drake a Syr John Hopkins fel capten y Salomon Bonaventure yn y cyrch i Banama y bu farw'r ddau Sais arno. Pan oedd ei long wrth angor yn ynys Escudo, man annymunol not inhabited ... but full of Tarrtasis and Aligators, gorffennodd Midleton ei fydryddiad Cymraeg o'r Salmau ar 24 Ionawr 1596. Cofnoda Richard Robinson i Midleton farw yn Falmouth wedi iddo ddychwelyd o Banama.[2]
Y llenor
golyguRoedd teulu Midleton yn noddwyr beirdd a dysgodd grefft y canu caeth. Yn 1594 cyhoeddodd Bardhoniaeth, neu brydydhiaeth, llawlyfr a fwriadwyd i gynorthwyo beirdd amatur a ddymunai ddysgu'r grefft.[3]
Mae'n debyg i fydryddiad Midleton o rai o'r salmau, Rhann o Psalmae Dauyd, a Phrophwyti eraill gael ei gyhoeddi yn 1595 cyn iddo ymadael am Banama. Cyhoeddwyd ei fydryddiad llawn Psalmae y brenhinol brophwyd Dafydh yn 1603 ar ôl iddo farw. Yn wahanol i fydryddiad diweddarach Edmwnd Prys (1621) nid mydryddiad i'w ganu gan gynulleidfaoedd oedd hwn, ond ymarferiad llenyddol soffistigedig y gellid ei ddefnyddio ar gyfer defosiwn preifat. Mae perthynas Midleton â Syr Philip Sidney yn berthnasol yn y cyswllt hwn. Fel salmau Sidney, bwriadwyd salmau Midleton fel tour de force mydryddol; defnyddiodd 43 o fesurau gwahanol er mwyn dangos cyfoeth mydryddiaeth Gymraeg. Mae'n bur debyg iddynt gael eu hysbrydoli gan salmau Sidney (a ddefnyddiodd 43 o fesurau yn y 43 salm a fydryddodd ef).[4]
Gweler hefyd
golygu| Mae gan Wicidestun destun sy'n berthnasol i'r erthygl hon: |
Cyfeiriadau
golygu- ↑ Gruffydd Aled Williams, *Wiliam MIdleton, bonheddwr, anturiwr a bardd', Trafodion Cymdeithas Hanes Sir Ddinbych, 24 (1975), 74-116; Idem, 'Hanes Wiliam Midleton: tystiolaeth Richard Robinson', Llên Cymru, 35 (2012), 19-31.
- ↑ Y Bywgraffiadur Cymreig; gwefan Llyfrgell Genedlaethol Cymru; awdur: Athro-Emeritus Griffith John Williams, M.A., (1892–1963), Gwaelod-y-garth, Caerdydd; adalwyd 28 Medi 2016.
- ↑ Barddoniaeth neu Brydyddiaeth, gol. G. J. Williams (Caerdydd, 1930).
- ↑ Gruffydd Aled Williams, 'Psalmae Wiliam Midleton', Ysgrifau Beirniadol XVII, gol. J. E. C. Williams (Dinbych, 1990), 93-113.
Bedo Hafesb · Bleddyn Ddu · Cadwaladr Cesail · Casnodyn · Rhisiart Cynwal · Wiliam Cynwal · Dafydd ab Edmwnd · Dafydd Alaw · Dafydd ap Gwilym · Dafydd ap Siencyn · Dafydd Benwyn · Dafydd Ddu o Hiraddug · Dafydd Gorlech · Dafydd Llwyd o Fathafarn · Dafydd Nanmor · Dafydd y Coed · Edward Dafydd · Deio ab Ieuan Du · Lewys Dwnn · Edward Maelor · Edward Sirc · Edward Urien · Einion Offeiriad · Gronw Ddu · Gronw Gyriog · Gruffudd ab Adda ap Dafydd · Gruffudd ab Ieuan ap Llywelyn Fychan · Gruffudd ap Dafydd ap Tudur · Gruffudd ap Llywelyn Lwyd · Gruffudd ap Maredudd ap Dafydd · Gruffudd ap Tudur Goch · Gruffudd Fychan ap Gruffudd ab Ednyfed · Gruffudd Gryg · Gruffudd Hiraethog · Gruffudd Llwyd · Gruffudd Llwyd ap Llywelyn Gaplan · Guto'r Glyn · Gutun Owain · Gwerful Fychan · Gwerful Mechain · Gwilym Ddu o Arfon · Gwilym Tew · Hillyn · Huw Cae Llwyd · Huw Ceiriog · Huw Cornwy · Huw Llŷn · Huw Pennant (I) · Huw Pennant (II) · Hywel ab Einion Lygliw · Hywel ap Mathew · Hywel Cilan · Hywel Ystorm · Ieuan ap Huw Cae Llwyd · Ieuan ap Hywel Swrdwal · Ieuan Brydydd Hir · Ieuan Du'r Bilwg · Ieuan Dyfi · Ieuan Gethin · Ieuan Llwyd ab y Gargam · Ieuan Tew Ieuanc · Iocyn Ddu ab Ithel Grach · Iolo Goch · Iorwerth ab y Cyriog · Iorwerth Beli · Iorwerth Fynglwyd · Ithel Ddu · Lewis ab Edward · Lewys Daron · Lewys Glyn Cothi · Lewys Môn · Lewys Morgannwg · Llywarch Bentwrch · Llywelyn ab y Moel · Llywelyn ap Gwilym Lygliw · Llywelyn Brydydd Hoddnant · Llywelyn Ddu ab y Pastard · Llywelyn Fychan ap Llywelyn Foelrhon · Llywelyn Fychan ap Llywelyn Goch · Llywelyn Goch ap Meurig Hen · Llywelyn Goch y Dant · Llywelyn Siôn · Mab Clochyddyn · Madog Benfras · Maredudd ap Rhys · Meurig ab Iorwerth · Morus Dwyfech · Owain Gwynedd · Owain Waed Da · Prydydd Breuan · Tomos Prys · Gruffudd Phylip · Phylip Siôn Phylip · Rhisiart Phylip · Rhys Cain · Rhys Nanmor · Siôn Phylip · Siôn Tudur · Raff ap Robert · Robert ab Ifan · Robin Ddu ap Siencyn · Rhisierdyn · Rhisiart ap Rhys · Rhys ap Dafydd ab Einion · Rhys ap Dafydd Llwyd · Rhys ap Tudur · Rhys Brydydd · Rhys Goch Eryri · Sefnyn · Simwnt Fychan · Siôn ap Hywel ap Llywelyn Fychan · Siôn ap Hywel Gwyn · Siôn Brwynog · Siôn Cent · Siôn Ceri · Sypyn Cyfeiliog · Trahaearn Brydydd Mawr · Tudur Aled · Tudur ap Gwyn Hagr · Tudur Ddall · Wiliam Llŷn · Y Mab Cryg · Y Proll · Yr Ustus Llwyd