Llandudno

Tref arfordirol a chymuned ym mwrdeistref sirol Conwy, Cymru, yw Llandudno. Mae'n gorwedd ar benrhyn y Creuddyn i'r gogledd o Gonwy a Bae Colwyn. Mae ganddi boblogaeth o tua 25,000. Mae'n gorwedd ar y tir isel sydd rhwng tir mawr gogledd Cymru a Phen y Gogarth Fe'i hadeiladwyd yn bennaf yn y 19g fel cyrchfan gwyliau ac mae ei phensaernïaeth hanesyddol yn enwog. Mae'n un o gyrchfannau twristaidd mwyaf poblogaidd gogledd Cymru. Daw ei henw o blwyf hynafol Sant Tudno. Mae Caerdydd 210 km i ffwrdd o Llandudno ac mae Llundain yn 322 km. Y ddinas agosaf ydy Bangor sy'n 23 km i ffwrdd.

Llandudno

Math	cymuned, tref
Enwyd ar ôl	Tudno
Cysylltir gyda	Tudno
Poblogaeth	20,800, 19,734
Daearyddiaeth
Sir	Conwy
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	53.3225°N 3.825°W
Cod SYG	W04000903
Cod OS	SH783824
Cod post	LL30
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	Janet Finch-Saunders (Ceidwadwyr)
AS/au y DU	Claire Hughes (Llafur)
Statws treftadaeth	Henebion Cenedlaethol Cymru
Manylion
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Llandudno o'r Gogarth

Y gwaith copr

Hanes

Rhiwledyn a'r traeth o brom gogleddol Llandudno

Mae'r adeiladau yn y rhan fwyaf o'r dref yn perthyn i'r 19g a'r 20g, ond mae hanes ardal plwyf Llandudno yn cychwyn yn y cyfnod cynhanesyddol. Yn Oes yr Efydd dechreuwyd cloddio am gopr ar y Gogarth a bu diwydiant cloddio copr yn yr ardal hyd at y 19g. Ceir cromlech a meini eraill ar y Gogarth.

Yn ôl traddodiad, sefydlodd Sant Tudno gell ar y mynydd yn y 6g mewn man a nodir gan Eglwys Tudno heddiw. Dyma gyfnod y brenin Maelgwn Gwynedd hefyd, a gysylltir â Chaer Ddeganwy ac Eglwys Rhos.

Ar ddechrau'r 19g dim ond pentref bychan, yn gartref i bysgotwyr a mwyngloddwyr copr a'u teuluoedd oedd wrth droed y Gogarth. Datblygwyd y tir wastad rhwng y Gogarth a Rhiwledyn yn y 19g a chodwyd nifer o westai crand a thai. Y prif atyniad oedd y ddau draeth braf - Pen Morfa a Thraeth y Gogledd - a'r awyr iach. Tyfodd Llandudno i fod un o brif gyrchfannau gwyliau glan môr Cymru a gwledydd Prydain gyda nifer o'r ymwelwyr yn dod o ogledd-orllewin Lloegr i ddianc o'r dinasoedd am ysbaid, Roedd agor y lein reilffordd yn hwb anferth i'r diwydiant twristaidd ac yn ei anterth byddai rhai miloedd o ymelwyr yn cyrraedd y dref bob dydd yn yr haf.

Gwesty’r Hydro

Codwyd Gwesty Craigside Hydro ar lethrau’r Gogarth Fach tua 1884 ar dir Fferm Bryn y Bia. ‘Roedd y gwesty yn arbenigo ac yn cynnig amrywiaeth o driniaethau meddygol, ac fel yr awgryma’r enw ‘Hydro’, ‘roedd llawer o ddefnydd o ddŵr. Yn ystod yr Ail Ryfel Byd cymerwyd y gwesty drosodd gan y llywodraeth a symudwyd nifer o weision sifil yno. Yn sicr, roedd yn westy moethus ac ymhlith y bobl fu’n ymweld ‘roedd y Dywysoges Margaret.

Mae’r llun uchaf [1] yn dangos y safle yn ystod y pumdegau, gan gynnwys y gerddi a’r lawntiau ‘crocé’ o flaen y gwesty a’r neuaddau tenis dros y ffordd ger y môr. Ym 1959 penderfynwyd troi’r neuaddau tenis yn theatr gyda’r enw ‘The New Stadium’ a chyflwyno sioeau ar rew. Ar 11 Gorffennaf 1959 agorwyd yr amwynder gyda gorymdaith o’r pier at y theatr gyda bwch gafr a band yn arwain! Byr iawn fu oes y theatr, ac ar ddechrau’r saithdegau dechreuodd Cwmni Hotpoint gynhyrchu peiriannau glanhau a smwddio ar y safle. Yna, cymerwyd y safle gan Gwmni Ceir Automobile Palace oedd â modurdai yng Nghraig y Don, Bae Penrhyn (Y Links), Llanfair Pwll, Llandrindod a lleoedd eraill, i storio ceir. Yna, penderfynwyd gwerthu’r cyfan yn cynnwys y gwesty a’r pafiliwn ac fe ddymchwelwyd y gwesty ym 1974. Prynwyd y safle gan Awdurdod Tir Cymru a’i rannu’n dair safle. Bellach, fel y gwelwch o’r ail lun, tai sydd ar y safle.

Pier Llandudno

Pier Llandudno

Adeiladwyd y pier rhwng 1876 a 1878, yn defnyddio trawstiau haearn gyrru a cholofnau haearn bwrw. Mae'r pier 1234 troedfedd o hyd. Cynhaliwyd cyngerddau ym Mhafiliwn y Pier, efo artistiaid megis Syr Malcolm Sargent, George Fornby, Semprini, Petula Clark, Arthur Askey, Russ Conway, y chwiorydd Beverley a Cliff Richard. Llosgwyd y pafiliwn yn 1994..

Y geifr yn ymweld a'r dref yn ystod locdown coronafirws, Ebrill 2020.

Defnyddiwyd y pier am flynyddoedd maith gan gychod stêm, yn mynd i Lerpwl ac Ynys Manaw. Daeth y fath wasanaethau i ben yn 2005.. ond erbyn heddiw mae mordeithiau lleol ar MV Balmoral a PS Waverley yn ystod yr haf.

Tramffordd

Tramffordd y Gogarth

Mae'r dramffordd yn rhedeg o orsaf yn rhan uchaf tref Llandudno i'r caffi a gwylfa ar y copa, gyda gorsaf arall hanner ffordd i fyny lle mae'n rhaid i deithwyr newid i dram arall. Tramffordd ffwniciwlar yw hi.

Prif: Tramffordd y Gogarth

Cyfryngau

Gwasanaethir Llandudno gan orsaf radio cymunedol Tudno FM, sy'n darlledu yn Saesneg (yn bennaf) ac yn Gymraeg. Y Pentan yw'r papur bro lleol.

Cludiant

Gwasanaethir y dref gan gangen rheilffordd o Gyffordd Llandudno, sy'n rhan o Reilffordd Dyffryn Conwy. Trwy orsaf y Cyffordd ceir gwasanaethau ar lein Rheilffordd Arfordir Gogledd Cymru i gyfeiriad Caergybi i'r gorllewin a dinas Caer i'r dwyrain. Bu Gorsaf reilffordd Llandudno yn un o'r rhai mwyaf crand yng Nghymru ar un adeg, ond mae llawer o'r to haearn bwrw a gwydr wedi ei dynnu i lawr a dim ond rhan sy'n aros heddiw. Adeilad briciau coch a godwyd yn y 19g yw'r orsaf.

Mae Llandudno yn ganolfan gwasanaethau bysiau lleol gyda nifer o wasanaethau yn ei chysylltu â'r trefi a phentrefi lleol. Mae'r rhan fwyaf o'r gwasanaethau hyn yn cael eu rhedeg gan gwmni Arriva Cymru.

Pobl o Landudno

• Thomas Jones (Tudno), bardd, newyddiadurwr ac offeiriad (19g)
• Richard Parry (Gwalchmai), bardd o Sir Fôn (19g) a fu'n gweinidog yn y dref ac a gladdwyd yn Eglwys Rhos
• Edith Nepean, awdures Gymreig yn yr iaith Saesneg
• Lewis Valentine, gwasanaethai fel gweinidog yn y dref rhwng y ddau ryfel byd
• Alun Tudor Lewis (1905-86), awdur straeon byrion
• David Crighton (1942-2000), mathemategydd a ffisegydd Seisnig a anwyd yn y dref
• Harry Thomas, athro, naturiaethwr a dyddiadurwr [2]. Bu’n byw yn Nant y Gamar. Mae elfennau o’i ddyddiaduron Saesneg ar gael yma [3] yn Nhywyddiadur gwefan Llên Natur.

Cyfrifiad 2011

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:

Cyfrifiad 2011
Poblogaeth cymuned Llandudno (pob oed) (20,701)			100%
Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Llandudno) (4,079)			20.3%
:Y ganran drwy Gymru			19%
Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Llandudno) (10517)			50.8%
:Y ganran drwy Gymru			73%
Y nifer mewn gwaith rhwng 16 a 74 oed(Llandudno) (4,197)			44.3%
:Y ganran drwy Gymru			67.1%

Eisteddfod Genedlaethol

Cynhaliwyd Eisteddfod Genedlaethol Cymru yn Llandudno ym 1896 a 1963. Am wybodaeth bellach gweler:

• Eisteddfod Genedlaethol Cymru Llandudno 1896
• Eisteddfod Genedlaethol Cymru Llandudno 1963

Chwaraeon

Mae'r dref yn gartref i C.P.D. Llandudno, sy'n cystadlu yn y Gynghrair Undebol. Ceir maes criced yn y dref, cartref Clwb Criced Llandudno.

Eglwysi

Saif y brif eglwys, Eglwys y Drindod Sanctaidd, yn Stryd Mostyn.

• 
• 
• 
• 
• 
• 

Oriel

• 
  1890-1900, gyda'r pier ar y dde
• 
  Llandudno o'r Gogarth
• 
  Mynyddoedd Eryri o Ben y Gogarth
• 
  Bae Llandudno o'r pier
• 
  Pier Llandudno
• 
  Lle chwarae plant ar y pier
• 
  Gorsaf Tramiau y Gogarth a hen adeilad Fictorianaidd
• 
  Pen y Gogarth: y tŷ bwyta
• 
  Pen Morfa (West Shore), Llandudno
• 
  O Drwyn y Fuwch (Gogarth Fach) i gyfeiriad y pier a Phen y Gogarth; Llandudno.
• 
  Gwestai ar y dde a Thrwyn y Fuwch yn y cefn
• 
  Theatre "Venue Cymru"
• 
  Eglwys Unedig Gloddaeth (Presbyteraidd Saesneg gynt)
• 
  Bwrlwm y dref a chreigiau Pen y Gogarth
• 
  Gwestai'r prom a'r haul yn machlud
• 
  Golwg o bell

Gweler hefyd

• Chwarel Trwyn y Fuwch
• Rhestr o ganeuon a recordiwyd gan Gôr Maelgwn
• Creuddyn
• Pen-y-Gogarth
• Eglwys Tudno
• Eglwys Rhos
• Gwarchodfa Natur Genedlaethol Maes-y-Facrell
• Llyfrgell Llandudno
• Llandudno, De Affrica

Llyfryddiaeth

• Ivor Wynne Jones, Llandudno, Queen of Welsh Resorts (ail arg. 2002)

Dolenni allanol

• Venue Cymru
• Eglwysi Llandudno Archifwyd 2021-02-27 yn y Peiriant Wayback
• Delweddau o Landudno yn y 19eg ganrif Archifwyd 2006-04-04 yn y Peiriant Wayback

Trefi a phentrefi Conwy

Trefi
Abergele  · Bae Colwyn  · Betws-y-Coed  · Conwy  · Cyffordd Llandudno  · Degannwy  · Hen Golwyn  · Llandudno  · Llanfairfechan  · Llanrwst  · Penmaenmawr  · Tywyn
Pentrefi
Bae Cinmel  · Bae Penrhyn  · Betws-yn-Rhos  · Bryn-y-maen  · Bylchau  · Caerhun  · Capel Curig  · Capel Garmon  · Cefn Berain  · Cefn-brith  · Cerrigydrudion  · Craig-y-don  · Cwm Penmachno  · Dawn  · Dolgarrog  · Dolwen  · Dolwyddelan  · Dwygyfylchi  · Eglwys-bach  · Esgyryn  · Gellioedd  · Glanwydden  · Glasfryn  · Groes  · Gwytherin  · Gyffin  · Henryd  · Llanbedr-y-cennin  · Llandrillo-yn-Rhos  · Llanddoged  · Llanddulas  · Llanefydd  · Llanelian-yn-Rhos  · Llanfair Talhaearn  · Llanfihangel Glyn Myfyr  · Llangernyw  · Llangwm  · Llangystennin  · Llanrhos  · Llanrhychwyn  · Llan Sain Siôr  · Llansanffraid Glan Conwy  · Llansannan  · Llysfaen  · Maenan  · Y Maerdy  · Melin-y-coed  · Mochdre  · Nebo  · Pandy Tudur  · Penmachno  · Pensarn  · Pentrefelin  · Pentrefoelas  · Pentre-llyn-cymmer  · Pentre Tafarnyfedw  · Pydew  · Rowen  · Rhydlydan  · Rhyd-y-foel  · Tal-y-bont  · Tal-y-cafn  · Trefriw  · Tyn-y-groes  · Ysbyty Ifan