1860 yng Nghymru

Mae'r erthygl hon yn sôn am arwyddocâd arbennig y flwyddyn 1860 i Gymru a'i phobl.

Deiliaid

Tywysog Cymru - Albert Edward
Tywysoges Cymru - yn wag

Digwyddiadau

Rheilffordd Gwili

28 Chwefror - Drylliwyd y rhodlong, Nimrod, oddi ar Benmaendewi, a lladdir 45 o bobl.^[1]
1 Mawrth - Rhan gyntaf Rheilffordd Caerfyrddin ac Aberteifi yn agor i orsaf yng Nghaerfyrddin; ar 3 Medi mae'n ymestyn dros gyfnod yn Reilffordd Gwili i Conwil.
1 Mai - Rhan gyntaf Rheilffordd Croesoswallt a'r Drenewydd yn agor o Groesoswallt (Sir Amwythig) i Gei'r Pwll ; ar 14 Awst mae'n ymestyn i'r Trallwng ac mae hefyd yn agor rhwng Aber - miwl a'r Drenewydd . Adeiladwyd y llinellau hyn gan David Davies Llandinam a Thomas Savin ond ar 29 Hydref bu Davies yn diddymu eu partneriaeth.^[2]
3 Awst - Cysegru'r Eglwys Farmor, Bodelwyddan.^[3]
24 Tachwedd - Mae cerflun o Henry Paget, Ardalydd 1af Ynys Môn, yn cael ei ychwanegu at y golofn a adeiladwyd er anrhydedd iddo gan Thomas Harrison yn gynharach yn y ganrif.^[4]
1 Rhagfyr - Mae'r chweched ffrwydriad tanddaearol ym Mhwll Glain Du Rhisga yn Crosskeys yng Nghwm Sirhowy Sir Fynwy yn lladd 142 o lowyr .^[5]^[6]
Gosodir pedwar batri gwn ar Ynys Echni.
Darganfod mwynglawdd aur Mwynglawdd Gwynfynydd yn Nolgellau.
Sefydlu Gwaith Copr yr Hafod.
Agorodd y Pwll Mawr ym Mlaenafon .
Agorodd Glofa Nixon 's Navigation yn Aberpennar, gan ddod yn wir bwll dwfn cyntaf De Cymru.
Mosg a sefydlwyd ym Mae Caerdydd gan Sheikh Abdullah Hakimi.
Cloddio Cylchoedd Cwt Mynydd Caergybi .
tua. dyddiad - Llanfairpwllgwyngyll ar Ynys Môn yn mabwysiadu ffurf hir ei enw.

Celfyddydau a llenyddiaeth

Ceiriog

Yn eisteddfod Dinbych, penderfynir lansio eisteddfod genedlaethol.
Cynhelir eisteddfod yn Utica, Efrog Newydd .

Llyfrau newydd

John Ceiriog Hughes - Oriau'r Hwyr
Thomas Phillips - The Welsh Revival: Its Origin and Development
William Rowlands - Dammeg y Mab Afradlon

Cerddoriaeth

John Owen (Owain Alaw) - Gems of Welsh Melody (gan gynnwys y geiriau Gymraeg cyntaf i Ymdeithgan Gŵyr Harlech, a ysgrifennwyd gan John Jones (Talhaiarn) )

Chwaraeon

Sefydlwyd y clwb bowls cyntaf yng Nghymru yn y Fenni .
Sefydlu Clwb Pêl-droed Tref Croesoswallt.

Genedigaethau

Cofeb Ryfel Llandaf gan Goscombe John

21 Chwefror - Syr William Goscombe John, cerflunydd (bu farw 1952 ) ^[7]
25 Mawrth - Jack Powell, pêl-droediwr (bu farw 1947)
29 Mawrth - Edward Peake, chwaraewr rygbi undeb rhyngwladol Cymru (bu farw 1945 )
14 Ebrill - Howell Elvet Lewis (Elfed), bardd ac archdderwydd (bu farw 1953)^[8]
19 Ebrill - William Penfro Rowlands, cyfansoddwr (bu farw 1937)
12 Mai - Syr John Ballinger, llyfrgellydd (bu farw 1933) ^[9]
24 Mai - Syr Ellis Ellis-Griffith, cyfreithiwr a gwleidydd (bu farw 1926) ^[10]
6 Mehefin - Syr Herbert Williams-Wynn, 7fed Barwnig (bu farw 1944 )
30 Gorffennaf - Richard Summers, chwaraewr rygbi'r undeb rhyngwladol i Gymru (bu farw 1941 )
6 Medi - George Florance Irby, 6ed Barwn Boston, tirfeddiannwr a gwyddonydd (bu farw 1941 )
25 Medi - Thomas Francis Roberts, academydd (bu farw 1919 )
31 Rhagfyr - Horace Lyne, chwaraewr rygbi rhyngwladol Cymru a llywydd Undeb Rygbi Cymru (bu farw 1949 )
dyddiad anhysbys
- James Colton, anarchydd (bu farw 1936)
- Syr William Price (bu farw 1938 )

Marwolaethau

Bedd Betsi Cadwaladr

26 Ionawr - Thomas Wood, gwleidydd, 82 ^[11]
21 Mawrth - John Lloyd Davies, gwleidydd ^[12]
4 Mai - William Ormsby-Gore, gwleidydd, 81 ^[13]
17 Gorffennaf - Betsi Cadwaladr, nyrs y Creimea, 71 ^[14]
8 Awst - John Hughes (Lerpwl), geinidog ac awdur ^[15]
13 Tachwedd - David Dale Owen, daearegwr yn UDA, 53
27 Tachwedd - Richard Richards, gwleidydd, 73 ^[16]

Cyfeiriadau

↑ Loss of the Nimrod, Liverpool and Cork steamer, with all on board; Daily Southern Cross; 29 Mai 1860 adalwyd 15 Awst 2019
↑ Christiansen, Rex; Miller, R. W. (1971). The Cambrian Railways. 1 (arg. new). Newton Abbot: David & Charles. tt. 31–2. ISBN 0-7153-5236-9.
↑ Yr Eglwys Farmor, gwefan BBC Cymru.
↑ Gwyn Headley; Wim Meulenkamp (1999). Follies, Grottoes & Garden Buildings. Aurum. t. 94. ISBN 978-1-85410-625-4. (Saesneg)
↑ Jukes, Tony. "The development of Risca". Risca Industrial History Museum & OHIHS. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-09-29. Cyrchwyd 2010-10-18.
↑ "Risca Colliery". CoalHouse. BBC. 2008. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-03-02. Cyrchwyd 2010-10-18.
↑ Joyner, P., (1997). JOHN, Syr WILLIAM GOSCOMBE (1860 - 1952), cerflunydd. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 25 Gor 2019
↑ Jenkins, E. G., (1997). LEWIS, HOWELL ELVET (ELFED; 1860 - 1953), gweinidog (A); emynydd, bardd. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 25 Gor 2019
↑ Davies, W. Ll., (1953). BALLINGER, Syr JOHN (1860 - 1933), llyfrgellydd cyntaf Llyfrgell Genedlaethol Cymru. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 25 Gor 2019
↑ Humphreys, E. M., (1953). ELLIS-GRIFFITH, ELLIS JONES (1860 - 1926), bargyfreithiwr a gwleidydd. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 25 Gor 2019
↑ Thomas Wood, M.P., Parliamentary Representative for Brecknockshire, 1806-47. Brecknock Museum Publication. 1978. t. 31.
↑ Jones, N. C., (1953). DAVIES, JOHN LLOYD (1801 - 1860), Blaendyffryn ac Alltyrodyn, Llandysul, aelod seneddol. Y Bywgraffiadur Cymreig. Adferwyd 15 Awst 2019, o https://bywgraffiadur.cymru/article/c-DAVI-LLO-1801
↑ "THE LATE WILLIAM ORMSBY GORE ESQ PORKINGTON & OSWESTRY - Wrexham and Denbighshire Advertiser and Cheshire Shropshire and North Wales Register". George Bayley. 1860-05-12. Cyrchwyd 2019-01-12.
↑ Roberts, G. T., (2019). DAVIS, ELIZABETH (BETSI CADWALADR) (1789 - 1860), nyrs a theithwraig. Y Bywgraffiadur Cymreig. Adferwyd 15 Awst 2019, o https://bywgraffiadur.cymru/article/c12-DAVI-ELI-1789
↑ "HUGHES, JOHN (1796 - 1860), gweinidog gyda'r Methodistiaid Calfinaidd, ac awdur | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-01-06.
↑ Nobody's Friends, London (1885). The Club of "Nobody's Friends,": Since Its Foundation on 21 June 1800, to. t. 41.

gw • sg • go

Rhestrau'r 19eg Ganrif yng Nghymru

1800au: 1800 1801 1802 1803 1804 1805 1806 1807 1808 1809 - 1810au: 1810 1811 1812 1813 1814 1815 1816 1817 1818 1819 - 1820au: 1820 1821 1822 1823 1824 1825 1826 1827 1828 1829 - 1830au: 1830 1831 1832 1833 1834 1835 1836 1837 1838 1839 - 1840au: 1840 1841 1842 1843 1844 1845 1846 1847 1848 1849 - 1850au: 1850 1851 1852 1853 1854 1855 1856 1857 1858 1859 - 1860au: 1860 1861 1862 1863 1864 1865 1866 1867 1868 1869 - 1870au: 1870 1871 1872 1873 1874 1875 1876 1877 1878 1879 - 1880au: 1880 1881 1882 1883 1884 1885 1886 1887 1888 1889 - 1890au: 1890 1891 1892 1893 1894 1895 1896 1897 1898 1899

[1] Loss of the Nimrod, Liverpool and Cork steamer, with all on board; Daily Southern Cross; 29 Mai 1860 adalwyd 15 Awst 2019

[2] Christiansen, Rex; Miller, R. W. (1971). The Cambrian Railways. 1 (arg. new). Newton Abbot: David & Charles. tt. 31–2. ISBN 0-7153-5236-9.

[3] Yr Eglwys Farmor, gwefan BBC Cymru.

[4] Gwyn Headley; Wim Meulenkamp (1999). Follies, Grottoes & Garden Buildings. Aurum. t. 94. ISBN 978-1-85410-625-4. (Saesneg)

[5] Jukes, Tony. "The development of Risca". Risca Industrial History Museum & OHIHS. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-09-29. Cyrchwyd 2010-10-18.

[6] "Risca Colliery". CoalHouse. BBC. 2008. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-03-02. Cyrchwyd 2010-10-18.

[7] Joyner, P., (1997). JOHN, Syr WILLIAM GOSCOMBE (1860 - 1952), cerflunydd. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 25 Gor 2019

[8] Jenkins, E. G., (1997). LEWIS, HOWELL ELVET (ELFED; 1860 - 1953), gweinidog (A); emynydd, bardd. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 25 Gor 2019

[9] Davies, W. Ll., (1953). BALLINGER, Syr JOHN (1860 - 1933), llyfrgellydd cyntaf Llyfrgell Genedlaethol Cymru. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 25 Gor 2019

[10] Humphreys, E. M., (1953). ELLIS-GRIFFITH, ELLIS JONES (1860 - 1926), bargyfreithiwr a gwleidydd. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 25 Gor 2019

[11] Thomas Wood, M.P., Parliamentary Representative for Brecknockshire, 1806-47. Brecknock Museum Publication. 1978. t. 31.

[12] Jones, N. C., (1953). DAVIES, JOHN LLOYD (1801 - 1860), Blaendyffryn ac Alltyrodyn, Llandysul, aelod seneddol. Y Bywgraffiadur Cymreig. Adferwyd 15 Awst 2019, o https://bywgraffiadur.cymru/article/c-DAVI-LLO-1801

[13] "THE LATE WILLIAM ORMSBY GORE ESQ PORKINGTON & OSWESTRY - Wrexham and Denbighshire Advertiser and Cheshire Shropshire and North Wales Register". George Bayley. 1860-05-12. Cyrchwyd 2019-01-12.

[14] Roberts, G. T., (2019). DAVIS, ELIZABETH (BETSI CADWALADR) (1789 - 1860), nyrs a theithwraig. Y Bywgraffiadur Cymreig. Adferwyd 15 Awst 2019, o https://bywgraffiadur.cymru/article/c12-DAVI-ELI-1789

[15] "HUGHES, JOHN (1796 - 1860), gweinidog gyda'r Methodistiaid Calfinaidd, ac awdur | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2020-01-06.

[16] Nobody's Friends, London (1885). The Club of "Nobody's Friends,": Since Its Foundation on 21 June 1800, to. t. 41.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]