1859 yng Nghymru

Mae'r erthygl hon yn ymwneud ag arwyddocâd arbennig y flwyddyn 1859 i Gymru a'i phobl.

Deiliaid

Tywysog Cymru - Albert Edward
Tywysoges Cymru - yn wag

Digwyddiadau

Castell Penrhyn

Ionawr - Y Brython yn newid o gyhoeddiad wythnosol i fisol.
Chwefror - Ras gyntaf ar gae rasio Bangor-is-y-coed
1 Ebrill - Agor Rheilffordd Corris.
5 Ebrill - Lleddir 27 o ddynion gan lifogydd ym mhwll glo'r Cadwyn Castell-nedd.
31 Mai - etholiad cyffredinol y DU. Dyma'r etholiad cyffredinol diwethaf lle fu cyfran bleidlais y Blaid Geidwadol yng Nghymru yn fwy na'r hyn a chafwyd yn Lloegr.
29 Mehefin - Benjamin Hall yn cael ei godi i'r bendefigaeth fel Barwn 1af Llanofer.
15 Hydref - 17 Hydref - y Frenhines Victoria yn aros yng Nghastell Penrhyn.
25 Hydref - 26 Hydref - ' Storm Fawr 1859 ':
- Dryllio'r Royal Charter oddi ar arfordir gogledd-ddwyrain Ynys Môn, gyda cholled amcan-gyfrifedig o tua 459 o fywydau, y golled fwyaf mewn unrhyw ddamwain forol yn nyfroedd Cymru.^[1]
- Dinistrio Eglwys Sant Brynach, Cwm yr Eglwys.
Y flwyddyn uchaf ar gyfer cynhyrchu copr yng Nghymru.
Mae cam olaf Doc East Bute, Caerdydd, wedi'i gwblhau a'i agor.^[2]
Uno Yr Amserau a Baner Cymru.
Adfywiad crefyddol dan arweiniad Humphrey Jones.
Mae mudiad y Gymanfa Ganu yn cael ei lansio yn Aberdâr.^[3]
Mae Syr Charles Morgan, 3ydd Barwnig, yn cael ei greu yn Farwn Tredegar.^[4]

Celfyddydau a llenyddiaeth

Yr Emyn dôn Yr Hen Ganfed allan o Lyfr Tonau Cynulleidfaol (Ieuan Gwyllt)

Gwobrau

Lewis William Lewis (Llew Llwyfo) yn ennill y gadair yn eisteddfod Merthyr Tudful.

Llyfrau newydd

Hugh Hughes (Tegai) - Y Drydedd Oruchwyliaeth ^[5]
Nathaniel Jones - Fy Awenydd
Richard Parry (Gwalchmai) - Adgofion am John Elias^[6]
Thomas Stephens & Gweirydd ap Rhys - Orgraff yr Iaith Gymraeg
William Thomas (Gwilym Marles) - Prydyddiaeth

Cerddoriaeth

John Roberts (Ieuan Gwyllt) - Llyfr Tonau Cynulleidfaol^[7]
Thomas Thomas - History of the Harp

Genedigaethau

Y cerflun o Tom Ellis yn Y Bala.

11 Ionawr - Sir Joseph Alfred Bradney, hanesydd (bu farw 1933)^[8]
29 Ionawr - Syr George Lockwood Morris, diwydiannwr a chwaraewr rygbi rhyngwladol Cymru (bu farw 1947)^[9]
7 Chwefror - Frank Hancock, Chwaraewr rygbi'r undeb rhyngwladol Cymru (bu farw 1943)
16 Chwefror - Thomas Edward Ellis, gwleidydd (bu farw 1899)
18 Ebrill - Syr Evan Davies Jones, Barwnig 1af, peiriannydd sifil (bu farw 1949)
(bedydd) 27 Ebrill - Lillie Goodisson arloeswr ym maes iechyd gwenerol a chynllunio teulu yn Ne Cymru Newydd (bu farw 1949)^[10]
4 Mai - Syr Samuel Thomas Evans, Gwleidydd a barnwr (bu farw 1918)
22 Mai - Jonathan Ceredig Davies, awdur llyfrau taith (bu farw 1932)
27 Mai - Dan Davies (Alaw Glan Morlais), arweinydd côr (bu farw 1930) ^[11]
17 Gorffennaf - Ernest Rhys, awdur (bu farw 1946)
11 Hydref - Aneurin Williams, gwleidydd (bu farw 1924)
5 Rhagfyr - Edward John Lewis, Chwaraewr rygbi'r undeb rhyngwladol Cymru (bu farw 1925)
7 Rhagfyr - Leonard Watkins, Chwaraewr rygbi'r undeb rhyngwladol Cymru (bu farw 1901)
25 Rhagfyr - John Goulstone Lewis, Chwaraewr rygbi'r undeb rhyngwladol Cymru (bu farw 1935)
Rhagfyr - Richard Bell, gwleidydd (bu farw 1930)

Marwolaethau

Siôn Wyn o Eifion - Y bardd yn ei wely

19 Ionawr - Charles Vachell, henadur a chyn maer Caerdydd, 75.
19 Ebrill - Christopher Bethell, Esgob Bangor, 85? ^[12]
21 Mehefin - John Bowen, Esgob Sierra Leone, 43 (twymyn felen)
8 Gorffennaf - John Thomas (Siôn Wyn o Eifion), bardd, 78 ^[13]
10 Medi - Syr John Hay Williams, tirfeddiannwr, 65
24 Medi - Joseph Murray Ince, paentiwr, 53
Hydref - Evan Jones (Ifan y Gorlan), telynor
1 Tachwedd - John Williams, naturiaethwr (g. 1801) ^[14]

Cyfeiriadau

↑ Carradice, Phil. "The great storm of 1859". BBC Wales. Cyrchwyd 10 April 2019.
↑ "Bute East Dock, Cardiff". Coflein. Cyrchwyd 10 April 2019.
↑ Gareth Williams (1998). Valleys of Song: Music and Society in Wales 1840-1914. University of Wales Press. tt. 38–39. ISBN 978-0-7083-1480-7.
↑ Thomas Nicholas (1872). Annals and Antiquities of the Counties and County Families of Wales: Containing a Record of All Ranks of the Gentry... with Many Ancient Pedigrees and Memorials of Old and Extinct Families. Longmans, Green, Reader. t. 785.
↑ "Hughes, Hugh [pseud. Tegai] (1805–1864), poet and Congregational minister". Oxford Dictionary of National Biography. doi:10.1093/ref:odnb/14074. Cyrchwyd 2020-11-23.
↑ Harvard University Library (1970). Celtic literatures: classification schedule, classified listing by call number, chronological listing, author and title listing. Distributed by the Harvard University Press. t. 78.
↑ Geraint H. Jenkins (2007). A Concise History of Wales. Cambridge University Press. t. 209. ISBN 978-0-521-82367-8.
↑ Arthur Charles Fox-Davies (1910). Armorial Families: A Directory of Gentlemen of Coat-armour. T.C. & E.C. Jack. t. 178.
↑ Who was who: a companion to Who's who : containing the biographies of those who died during the period. A. & C. Black. 1967. t. 816.
↑ Foley, Meredith (1983). Meredith Foley, 'Goodisson, Lillie Elizabeth (1860–1947)', Australian Dictionary of Biography. 9. National Centre of Biography, Australian National University.
↑ "Davies, Daniel [Dan] (1859-1930), choral conductor". Oxford Dictionary of National Biography. doi:10.1093/ref:odnb/101146. Cyrchwyd 2020-11-22.
↑ Joseph Haydn (1866). Haydn's Dictionary of Dates Relating to All Ages and Nations: For Universal Reference. E. Moxon and Company. t. 76.
↑ Roberts, G. T., (1953). THOMAS, JOHN (‘Siôn Wyn o Eifion’; 1786 - 1859), bardd. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 1 Awst 2019
↑ "WILLIAMS, JOHN (1801 - 1859), meddyg a naturiaethwr | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-09-12.

gw • sg • go

Rhestrau'r 19eg Ganrif yng Nghymru

1800au: 1800 1801 1802 1803 1804 1805 1806 1807 1808 1809 - 1810au: 1810 1811 1812 1813 1814 1815 1816 1817 1818 1819 - 1820au: 1820 1821 1822 1823 1824 1825 1826 1827 1828 1829 - 1830au: 1830 1831 1832 1833 1834 1835 1836 1837 1838 1839 - 1840au: 1840 1841 1842 1843 1844 1845 1846 1847 1848 1849 - 1850au: 1850 1851 1852 1853 1854 1855 1856 1857 1858 1859 - 1860au: 1860 1861 1862 1863 1864 1865 1866 1867 1868 1869 - 1870au: 1870 1871 1872 1873 1874 1875 1876 1877 1878 1879 - 1880au: 1880 1881 1882 1883 1884 1885 1886 1887 1888 1889 - 1890au: 1890 1891 1892 1893 1894 1895 1896 1897 1898 1899

[1] Carradice, Phil. "The great storm of 1859". BBC Wales. Cyrchwyd 10 April 2019.

[2] "Bute East Dock, Cardiff". Coflein. Cyrchwyd 10 April 2019.

[3] Gareth Williams (1998). Valleys of Song: Music and Society in Wales 1840-1914. University of Wales Press. tt. 38–39. ISBN 978-0-7083-1480-7.

[4] Thomas Nicholas (1872). Annals and Antiquities of the Counties and County Families of Wales: Containing a Record of All Ranks of the Gentry... with Many Ancient Pedigrees and Memorials of Old and Extinct Families. Longmans, Green, Reader. t. 785.

[5] "Hughes, Hugh [pseud. Tegai] (1805–1864), poet and Congregational minister". Oxford Dictionary of National Biography. doi:10.1093/ref:odnb/14074. Cyrchwyd 2020-11-23.

[6] Harvard University Library (1970). Celtic literatures: classification schedule, classified listing by call number, chronological listing, author and title listing. Distributed by the Harvard University Press. t. 78.

[7] Geraint H. Jenkins (2007). A Concise History of Wales. Cambridge University Press. t. 209. ISBN 978-0-521-82367-8.

[8] Arthur Charles Fox-Davies (1910). Armorial Families: A Directory of Gentlemen of Coat-armour. T.C. & E.C. Jack. t. 178.

[9] Who was who: a companion to Who's who : containing the biographies of those who died during the period. A. & C. Black. 1967. t. 816.

[10] Foley, Meredith (1983). Meredith Foley, 'Goodisson, Lillie Elizabeth (1860–1947)', Australian Dictionary of Biography. 9. National Centre of Biography, Australian National University.

[ODNB-11] "Davies, Daniel [Dan] (1859-1930), choral conductor". Oxford Dictionary of National Biography. doi:10.1093/ref:odnb/101146. Cyrchwyd 2020-11-22.

[12] Joseph Haydn (1866). Haydn's Dictionary of Dates Relating to All Ages and Nations: For Universal Reference. E. Moxon and Company. t. 76.

[13] Roberts, G. T., (1953). THOMAS, JOHN (‘Siôn Wyn o Eifion’; 1786 - 1859), bardd. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 1 Awst 2019

[14] "WILLIAMS, JOHN (1801 - 1859), meddyg a naturiaethwr | Y Bywgraffiadur Cymreig". bywgraffiadur.cymru. Cyrchwyd 2019-09-12.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]