Dafydd Ddu o Hiraddug

Bardd ac ysgolhaig oedd Dafydd Ddu o Hiraddug (bl. tua 1330 – 1370). Mae'n adnabyddus yn bennaf fel awdur golygiad newydd o ramadeg barddol Einion Offeiriad ond roedd yn fardd medrus hefyd.

Dafydd Ddu o Hiraddug
Ganwyd	14 g  Cwm
Bu farw	1371
Dinasyddiaeth	Cymru
Galwedigaeth	bardd, canon
Blodeuodd	1400

Bywgraffiad

Yn llawysgrifau'r 16g gelwir Dafydd yn 'Ddafydd Ddu Athro o Degeingl a Hiraddug'. Trefgordd ym mhlwyf y Cwm yng nghwmwd Rhuddlan, rhwng Afon Clwyd a Bryniau Clwyd, oedd Hiraddug, a gyda cymydau Prestatyn a Cwnsyllt roedd cwmwd Rhuddlan yn un o dri chwmwd cantref Tegeingl. Mae'r gair 'Athro' yn awgrymu iddo dreulio cyfnod mewn prifysgol; Prifysgol Rhydychen efallai.

Dilynodd yrfa eglwysig ac mae lle i gredu iddo ddod yn un o ganoniaid Eglwys Gadeiriol Llanelwy. Dywedir hefyd ei fod yn gofalu am lyfrgell Esgobaeth Llanelwy yn amser yr Esgob Siôn Trefor (bu farw 1357) ac ar ôl hynny. Yn ôl y Dr John Davies o Fallwyd, penodwyd Dafydd yn archddiacon pan urddwyd y cyn-archddiacon Llywelyn ap Madog ab Elis yn esgob deg mis ar ôl marwolaeth Siôn Trefor. Gwyddom mai Ithel ap Robert, un o noddwyr pwysicaf Iolo Goch oedd yn archddiacon yn 1371 ac felly mae'n deg casglu fod Dafydd Ddu yn farw erbyn hynny.

Yn ôl traddodiad a nodir gan Edward Lhuyd, claddwyd Dafydd Ddu yn eglwys Diserth. Ymddengys mai disail yw'r honiad iddo gael ei gladdu yn eglwys Tremeirchion.

Gwaith llenyddol

Gwaith enwocaf Dafydd Ddu yw ei olygiad o'r newydd o ramadeg Einion Offeiriad. Mae'n debyg fod sawl un o'r cerddi enghreifftiol yn y gramadeg hwnnw yn waith Dafydd Ddu ei hun er nad oes modd profi hynny. Cedwir ar glawr pedair cerdd wrth enw Dafydd Ddu o Hiraddug. Ceir dau gywydd crefyddol ac addysgol. Mae'r drydedd yn awdl sy'n synfyfyrdod ar dynged dyn a byrhoedledd bywyd. Gwahanol iawn yw'r bedwaredd, englyn serch i ferch a geir yn y Gramadeg.

Chwedlau

Tyfodd cylch o chwedlau am alluoedd Dafydd Ddu fel dewin ar lafar gwlad. Credid fod ei grym yn tarddu o'i gyfathrach ag ysbrydion drwg.

Llyfryddiaeth

• R. Geraint Gruffudd a Rhiannon Evans (gol.), Gwaith Einion Offeiriad a Dafydd Ddu o Hiraddug (Aberystwyth, 1997).

Cyfeiriadau

Beirdd yr Uchelwyr

Bedo Hafesb  · Bleddyn Ddu · Cadwaladr Cesail · Casnodyn · Rhisiart Cynwal · Wiliam Cynwal · Dafydd ab Edmwnd · Dafydd Alaw · Dafydd ap Gwilym · Dafydd ap Siencyn · Dafydd Benwyn · Dafydd Ddu o Hiraddug · Dafydd Gorlech · Dafydd Llwyd o Fathafarn · Dafydd Nanmor · Dafydd y Coed · Edward Dafydd · Deio ab Ieuan Du · Lewys Dwnn · Edward Maelor · Edward Sirc · Edward Urien · Einion Offeiriad · Gronw Ddu · Gronw Gyriog · Gruffudd ab Adda ap Dafydd · Gruffudd ab Ieuan ap Llywelyn Fychan · Gruffudd ap Dafydd ap Tudur · Gruffudd ap Llywelyn Lwyd · Gruffudd ap Maredudd ap Dafydd · Gruffudd ap Tudur Goch · Gruffudd Fychan ap Gruffudd ab Ednyfed · Gruffudd Gryg · Gruffudd Hiraethog · Gruffudd Llwyd · Gruffudd Llwyd ap Llywelyn Gaplan · Guto'r Glyn · Gutun Owain · Gwerful Fychan · Gwerful Mechain · Gwilym Ddu o Arfon · Gwilym Tew · Hillyn · Huw Cae Llwyd · Huw Ceiriog · Huw Cornwy · Huw Llŷn · Huw Pennant (I) · Huw Pennant (II) · Hywel ab Einion Lygliw · Hywel ap Mathew · Hywel Cilan · Hywel Ystorm · Ieuan ap Huw Cae Llwyd · Ieuan ap Hywel Swrdwal · Ieuan Brydydd Hir · Ieuan Du'r Bilwg · Ieuan Dyfi · Ieuan Gethin · Ieuan Llwyd ab y Gargam · Ieuan Tew Ieuanc · Iocyn Ddu ab Ithel Grach · Iolo Goch · Iorwerth ab y Cyriog · Iorwerth Beli · Iorwerth Fynglwyd · Ithel Ddu · Lewis ab Edward · Lewys Daron · Lewys Glyn Cothi · Lewys Môn · Lewys Morgannwg · Llywarch Bentwrch · Llywelyn ab y Moel · Llywelyn ap Gwilym Lygliw · Llywelyn Brydydd Hoddnant · Llywelyn Ddu ab y Pastard · Llywelyn Fychan ap Llywelyn Foelrhon · Llywelyn Fychan ap Llywelyn Goch · Llywelyn Goch ap Meurig Hen · Llywelyn Goch y Dant · Llywelyn Siôn · Mab Clochyddyn · Madog Benfras · Maredudd ap Rhys · Meurig ab Iorwerth · Morus Dwyfech · Owain Gwynedd · Owain Waed Da · Prydydd Breuan · Tomos Prys · Gruffudd Phylip · Phylip Siôn Phylip · Rhisiart Phylip · Rhys Cain · Rhys Nanmor · Siôn Phylip · Siôn Tudur · Raff ap Robert · Robert ab Ifan · Robin Ddu ap Siencyn · Rhisierdyn · Rhisiart ap Rhys · Rhys ap Dafydd ab Einion · Rhys ap Dafydd Llwyd · Rhys ap Tudur · Rhys Brydydd · Rhys Goch Eryri · Sefnyn · Simwnt Fychan · Siôn ap Hywel ap Llywelyn Fychan · Siôn ap Hywel Gwyn · Siôn Brwynog · Siôn Cent · Siôn Ceri · Sypyn Cyfeiliog · Trahaearn Brydydd Mawr · Tudur Aled · Tudur ap Gwyn Hagr · Tudur Ddall · Wiliam Llŷn · Y Mab Cryg · Y Proll · Yr Ustus Llwyd