Tal-y-llyn (pentrefan)
Mae Tal-y-llyn yn pentrefan bach a chyn plwyf yng Ngwynedd. Mae wedi'i leoli ar lannau Llyn Mwyngil yn agos at bentref Abergynolwyn. Roedd y plwyf gwreiddiol yn 36,000 erw (15,000 ha).[1] Eglwys y Santes Fair, Tal-y-llyn, oedd canolfan y plwyf o'r canol oesoedd hyd ddatblygu'r diwydiant llechi yn ne Meirionnydd yn y 1780au. Agorwyd chwareli yn ardaloedd Corris ac Aberllefenni o blwyf Tal-y-llyn a daeth y pentrefi a thyfodd o amgylch y chwareli yn bwysicach o ran poblogaeth a gweithgarwch na phentref y llan.
 | |
| Math | pentref  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Gwynedd |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 52.6669°N 3.9083°W |
| Cod OS | SH709094 |
| Gwleidyddiaeth | |
| AC/au | Mabon ap Gwynfor (Plaid Cymru) |
| AS/au | Liz Saville Roberts (Plaid Cymru) |
 | |
Mae Tal-y-llyn bellach yn rhan o gymuned Llanfihangel-y-Pennant
Mae eglwys y plwyf yn dyddio o'r 13g, gyda'r strwythur presennol yn dyddio o tua 1590 (gydag olion yn awgrymu eglwys gynharach o'r 6g). [3] Mae'n adeilad rhestredig Gradd II *.[2] Mae John David Edwards (1805 -1885), offeiriad Eglwys Loegr a chyfansoddwr yr emyn dôn Rhosymedre, wedi'i gladdu ym mynwent yr eglwys.[3]
Llifa Afon Dysynni allan o'r llyn ger pentref Tal-y-llyn, gan ymdroelli tuag at Fae Ceredigion i'r gogledd o Dywyn. Mae olion Llyn y Tri Greyeyn i'w gweld ar gyrion yr hen blwyf ym Mwlch Llyn Bach.
Adeiladwyd Rheilffordd Talyllyn yn y 1860au i wasanaethu'r chwareli ym Mryn Eglwys. Er na chyrhaeddodd at y llyn na'r pentref erioed, a ni fu cynlluniau iddi wneud hynny, roedd terfynfa'r rheilffordd yn y plwyf, a thrwy hynny yn rhoi ei henw i'r rheilffordd.[4] Bellach mae twristiaeth yn un o brif ddiwydiannau'r ardal, ac mae'r pentrefan yn cynnwys gwesty a thafarn.
CyfeiriadauGolygu
- ↑ Tal-y-llyn ar safle GenUKI adalwyd 28 Chwefror 2020
- ↑ Coflein St Mair Tal-y-llyn adalwyd 28 Chwefror 2020
- ↑ Griffith, R. D., (1953). EDWARDS, JOHN DAVID (1805 - 1885), offeiriad a cherddor. Y Bywgraffiadur Cymreig Adferwyd 28 Chw 2020
- ↑ gwefan Rheilffordd Tal y Llyn, Hanes Adeiladu'r Rheilffordd adalwyd 28 Chwefror 2020
Aberangell · Aberdaron · Aberdesach · Aberdyfi · Abererch · Abergwyngregyn · Abergynolwyn · Aberllefenni · Abermaw · Abersoch · Afon Wen · Arthog · Y Bala · Bangor · Beddgelert · Bethania · Bethel · Bethesda · Betws Garmon · Blaenau Ffestiniog · Boduan · Bontddu · Bontnewydd (Arfon) · Bontnewydd (Meirionnydd) · Botwnnog · Brithdir · Bronaber · Bryncir · Bryncroes · Bryn-crug · Brynrefail · Bwlchtocyn · Caeathro · Caernarfon · Carmel · Carneddi · Cefnddwysarn · Clynnog Fawr · Corris · Cricieth · Croesor · Crogen · Cwm-y-glo · Chwilog · Deiniolen · Dinas, Llanwnda · Dinas, Llŷn · Dinas Dinlle · Dinas Mawddwy · Dolgellau · Dolbenmaen · Dolydd · Dyffryn Ardudwy · Edern · Efailnewydd · Fairbourne · Y Felinheli · Y Ffôr · Y Fron · Fron-goch · Ffestiniog · Ganllwyd · Garndolbenmaen · Garreg · Gellilydan · Glan-y-wern · Glasinfryn · Golan · Groeslon · Harlech · Llanaber · Llanaelhaearn · Llanarmon · Llanbedr · Llanbedrog · Llanberis · Llandanwg · Llandecwyn · Llandegwning · Llandwrog · Llandygái · Llanddeiniolen · Llandderfel · Llanddwywe · Llanegryn · Llanenddwyn · Llanengan · Llanelltyd · Llanfachreth · Llanfaelrhys · Llanfaglan · Llanfair · Llanfihangel-y-pennant (Abergynolwyn) · Llanfihangel-y-pennant (Cwm Pennant) · Llanfihangel-y-traethau · Llanfor · Llanfrothen · Llangelynnin · Llangïan · Llangwnadl · Llwyngwril · Llangybi · Llangywer · Llaniestyn · Llanllechid · Llanllyfni · Llannor · Llanrug · Llanuwchllyn · Llanwnda · Llanymawddwy · Llanystumdwy · Llanycil · Llithfaen · Maentwrog · Mallwyd · Minffordd · Minllyn · Morfa Bychan · Morfa Nefyn · Mynydd Llandygái · Mynytho · Nantlle · Nantmor · Nant Peris · Nasareth · Nebo · Nefyn · Pant Glas · Penmorfa · Pennal · Penrhos · Penrhosgarnedd · Penrhyndeudraeth · Pen-sarn · Pentir · Pentrefelin · Pentre Gwynfryn · Pentreuchaf · Penygroes · Pistyll · Pontllyfni · Porthmadog · Portmeirion · Prenteg · Pwllheli · Rachub · Y Rhiw · Rhiwlas · Rhos-fawr · Rhosgadfan · Rhoshirwaun · Rhoslan · Rhoslefain · Rhostryfan · Rhos-y-gwaliau · Rhyd · Rhyd-Ddu · Rhydyclafdy · Rhydymain · Sarnau · Sarn Mellteyrn · Saron · Sling · Soar · Talsarnau · Tal-y-bont, Abermaw · Tal-y-bont, Bangor · Tal-y-llyn · Talysarn · Tanygrisiau · Trawsfynydd · Treborth · Trefor · Tregarth · Tremadog · Tudweiliog · Tywyn · Waunfawr
