Mallwyd

Pentref bychan a phlwyf yn ne-ddwyrain Gwynedd yw Mallwyd ( ynganiad ). Fe'i lleolir yn nyffryn Afon Dyfi ar briffordd yr A470 tua hanner ffordd rhwng Dolgellau a Machynlleth. Ar bwys y pentref mae cyffordd yr A458 o gyfeiriad Y Trallwng. Y pentrefi agosaf yw Dinas Mawddwy, tua dwy filltir i'r gogledd, ac Aberangell i'r de. Mae Afon Dugoed yn aberu yn Afon Dyfi ger y pentref.

Mallwyd

Math	pentref
Daearyddiaeth
Sir	Gwynedd
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	52.68°N 3.68°W
Cod OS	SH862125
Cod post	SY20
Gwleidyddiaeth
AC/au	Dafydd Elis-Thomas (Annibynnol)
AS/au	Liz Saville Roberts (Plaid Cymru)
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Cynrychiolir yr ardal hon yn y Cynulliad Cenedlaethol gan Dafydd Elis-Thomas (Annibynnol) a'r Aelod Seneddol yw Liz Saville Roberts (Plaid Cymru).

Porth Eglwys Mallwyd.

Hanes

Saif y pentref bron ar yr hen ffin rhwng Sir Feirionnydd a Sir Drefaldwyn. Hen enw'r pentref oedd 'Tre'r llan', safle eglwys blwyf Mallwyd yn hen gwmwd Mawddwy. Hon oedd ardal Gwylliaid Cochion Mawddwy, a gofféir o hyd yn enw y dafarn The Brigands yn y pentref.

Yr eglwys

Yn ôl traddodiad sefydlwyd eglwys Mallwyd gan Sant Tydecho yn y 6g ar ôl iddo ddod i'r ardal o Gernyw. Mae'r adeilad presennol yn dyddio o'r 14g ac o adeiladwaith anghyffredin, yn hir ac isel ei ffurf gyda llofftydd yn y ddau ben. Mae llawer o'r dodrefn pren yn perthyn i'r 17g. Yr ysgolor John Davies oedd rheithor Mallwyd am 30 mlynedd ar ddechrau'r 17g; ceir cofeb iddo yn yr eglwys a godwyd ar ddau ganmlwyddiant ei farwolaeth.

• 

  Tafarn y Gwylliaid, Mallwyd.

• 

  Yr eglwys o'r dwyrain

• 

  Hen ywen

• 

  Y cyntedd gyda ffosil o ysgithr mamoth ac asgwrn arall a ddarganfuwyd rhwng yr eglwys a'r afon.

• 

  Y cyntedd a chlochdy pren

• 

  Clochdy pren gyda'r ysgrifen: SOLI DEO SACRUM ANNI CHRISTI MDCXL. Arferai hefyd gynnwys y geiriau: VENITE CANTEM[us domino] A.D.1640 HONOR DEO IN EXCELSIS

• 

  Llun panorama o'r eglwys gyfan, gan wynebu'r dwyrain

• 

  Seddau yng nghefn yr eglwys

• 
• 
• 

  Bedyddfaen marmor du wyth-ochrog: anrheg yn 1734 gan Syr John Mytton o Halston

Pobl o Fallwyd

• Edward Urien - (bl. tua 1580–1614), bardd
• John Davies - yr ysgolhaig (c. 1567 - 1644)
• Hugh Jones - bardd, emynwr, awdwr (1749 - 1825)
• Richard Davies (Tafolog) - bardd a beirniad (1830 - 1904)
• David Jones (Dewi Wyllt) - cerddor (1836 - 1878)

Cyfeiriadau

{{comin|Category:St Tydecho's Church (Mallwyd)|Eglwys Sant tydecho]]

Trefi a phentrefi Gwynedd

Aberangell  · Aberdaron  · Aberdesach  · Aberdyfi  · Abererch  · Abergwyngregyn  · Abergynolwyn  · Aberllefenni  · Abermaw  · Abersoch  · Afon Wen  · Arthog  · Y Bala  · Bangor  · Beddgelert  · Bethania  · Bethel  · Bethesda  · Betws Garmon  · Blaenau Ffestiniog  · Boduan  · Bontddu  · Bontnewydd (Arfon)  · Bontnewydd (Meirionnydd)  · Botwnnog  · Brithdir  · Bronaber  · Bryncir  · Bryncroes  · Bryn-crug  · Brynrefail  · Bwlchtocyn  · Caeathro  · Caernarfon  · Carmel  · Carneddi  · Cefnddwysarn  · Clynnog Fawr  · Corris  · Cricieth  · Croesor  · Crogen  · Cwm-y-glo  · Chwilog  · Deiniolen  · Dinas, Llanwnda  · Dinas, Llŷn  · Dinas Dinlle  · Dinas Mawddwy  · Dolgellau  · Dolbenmaen  · Dolydd  · Dyffryn Ardudwy  · Edern  · Efailnewydd  · Fairbourne  · Y Felinheli  · Y Ffôr  · Y Fron  · Fron-goch  · Ffestiniog  · Ganllwyd  · Garndolbenmaen  · Garreg  · Gellilydan  · Glan-y-wern  · Glasinfryn  · Golan  · Groeslon  · Harlech  · Llanaber  · Llanaelhaearn  · Llanarmon  · Llanbedr  · Llanbedrog  · Llanberis  · Llandanwg  · Llandecwyn  · Llandegwning  · Llandwrog  · Llandygái  · Llanddeiniolen  · Llandderfel  · Llanddwywe  · Llanegryn  · Llanenddwyn  · Llanengan  · Llanelltyd  · Llanfachreth  · Llanfaelrhys  · Llanfaglan  · Llanfair  · Llanfihangel-y-pennant (Abergynolwyn)  · Llanfihangel-y-pennant (Cwm Pennant)  · Llanfihangel-y-traethau  · Llanfor  · Llanfrothen  · Llangelynnin  · Llangïan  · Llangwnadl  · Llwyngwril  · Llangybi  · Llangywer  · Llaniestyn  · Llanllechid  · Llanllyfni  · Llannor  · Llanrug  · Llanuwchllyn  · Llanwnda  · Llanymawddwy  · Llanystumdwy  · Llanycil  · Llithfaen  · Maentwrog  · Mallwyd  · Minffordd  · Minllyn  · Morfa Bychan  · Morfa Nefyn  · Mynydd Llandygái  · Mynytho  · Nantlle  · Nantmor  · Nant Peris  · Nasareth  · Nebo  · Nefyn  · Pant Glas  · Penmorfa  · Pennal  · Penrhos  · Penrhosgarnedd  · Penrhyndeudraeth  · Pen-sarn  · Pentir  · Pentrefelin  · Pentre Gwynfryn  · Pentreuchaf  · Penygroes  · Pistyll  · Pontllyfni  · Porthmadog  · Portmeirion  · Prenteg  · Pwllheli  · Rachub  · Y Rhiw  · Rhiwlas  · Rhos-fawr  · Rhosgadfan  · Rhoshirwaun  · Rhoslan  · Rhoslefain  · Rhostryfan  · Rhos-y-gwaliau  · Rhyd  · Rhyd-Ddu  · Rhydyclafdy  · Rhydymain  · Sarnau  · Sarn Mellteyrn  · Saron  · Sling  · Soar  · Talsarnau  · Tal-y-bont, Abermaw‎  · Tal-y-bont, Bangor  · Talysarn  · Tanygrisiau  · Trawsfynydd  · Treborth  · Trefor  · Tregarth  · Tremadog  · Tudweiliog  · Tywyn  · Waunfawr