Trefor

Trefor
Math	Pentref
Cylchfa amser	UTC±00:00
Daearyddiaeth
Sir	Gwynedd
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	52.993°N 4.42°W
Cod OS	SH371467
Cod post	LL54
Gwleidyddiaeth
AC/au	Dafydd Elis-Thomas (Annibynnol)
AS/au	Liz Saville Roberts (Plaid Cymru)
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Pentref gerllaw Yr Eifl ar arfordir gogleddol Llŷn yng Ngwynedd yw Trefor ( ynganiad ) . Saif ychydig oddi ar y briffordd A499 o Gaernarfon i Bwllheli, rhwng Clynnog Fawr a Llanaelhaearn, lle maer'r briffordd yn gadael yr arfordir ac yn troi tua'r de. Mae'n rhan o gymuned Llanaelhaearn. Mae yno harbwr bychan, pier a thraeth. Llifa Afon Tal i'r môr yn y pentref.

Erthygl am y pentref yng Ngwynedd yw hon. Gweler hefyd Trefor (gwahaniaethu).

Cynrychiolir yr ardal hon yn y Cynulliad Cenedlaethol gan Dafydd Elis-Thomas (Annibynnol) a'r Aelod Seneddol yw Liz Saville Roberts (Plaid Cymru).^[1]^[2]

HanesGolygu

Trefor o lethrau Yr Eifl.

Trefor gyda phen gogleddol Yr Eifl

.

Chwarel Sets, Trefor, c.1875

Pentref cymharol newydd yw Trefor. Yn 1839 nid oedd dim yno ond ffermydd a hanner dwsin o dai chwarelwyr. Tyfodd y pentref pan ddatblygodd y chwarel ithfaen ar Yr Eifl, a agorwyd yn 1850.

'Y Gwaith Mawr' oedd yr enw a roddwyd ar y chwarel newydd; yn ôl y sôn dyma chwarel sets fwyaf yn y byd, am gyfnod. Er ei fod ar lan y môr, nid "Tre-fôr" yw tarddiad yr enw. Enw gwreiddiol yr ardal yma oedd yr Hendre Fawr, neu'n syml,yr Hendre.^[3] Ceir y cofnod cyntaf o'r enw hwn yn 1552.

Ail-enwyd y pentref yn 1850 ar ôl Trevor Jones, rheolwr y chwarel.^[4] Gweithwyr yn y chwarel a'u teuluoedd oedd y rhan fwyaf o'r boblogaeth ac i blant y gweithwyr y codwyd yr ysgol gyntaf. Yn 1865 agorwyd tramffordd Chwarel yr Eifl i ddod a'r ithfaen o'r chwarel i'r harbwr. O'r cychwyn cyntaf bron roedd 'na berthynas glos rhwng gweithwyr chwarel Trefor a chwarel ithfaen Penmaenmawr.

Mae Seindorf Arian Trefor, a sefydlwyd yn 1863, yn un o'r hynaf yng Ngwynedd.

Pobl o DreforGolygu

Y cei yn Nhrefor

Alice Gray Jones (Ceridwen Peris) (1852-1943). Awdures.
Thomas Bowen Jones. Bardd ac ennillydd Cenedlaethol
Alun Jones. Llenor, ennillydd cenedlaethol a pherchennog Llen Llyn, Pwllheli
Geraint Jones. Cerddor ac ymgyrchydd.
Morgan Jones. Sylwebydd chwaraeon.
Bet Jones, Llennor ac ennillydd cenedlaethol
Guto Dafydd, bardd y Goron, Eisteddfod Genedlaethol Llanelli, 2014
Elis Dafydd, bardd y Gadair, Eisteddfod yr Urdd, Caerffili, 2015
Edward John (E. J.) Hughes (1888-1967). Cerddor ac organydd.
Miriam Trefor o Drefor

CyfeiriadauGolygu

↑ Gwefan y Cynulliad; adalwyd 24 Chwefror 2014
↑ Gwefan parliament.uk; adalwyd 24 Chwefror 2014
↑ Gweler Dictionary of the place-names of Wales; gol. Hywel Wyn Owen a Richard Morgan.
↑ Yng Nghyfrifiad 1851 cofnodir bod Trevor Jones, lojar yn Gwydir Bach, yn 'Agent (Granite stone works)' a'i fod yn 42 oed ac yn enedigol o blwyf Llanllyfni.

LlyfryddiaethGolygu

Gwilym Owen, Pentref Trefor a Chwarel yr Eifl (Gwilym Jones, 1972)
Gwilym Owen, Dan Gysgod yr Eifl (Gwasg Carreg Gwalch, Llanrwst, 1990). Cyfrol fach ar chwaareli Llŷn gydag adran am chwarel Trefor.