Eisteddfod Genedlaethol Cymru

Eisteddfod Genedlaethol Cymru
	Eisteddfod Genedlaethol Cymru Llŷn ac Eifionydd 2023
Enghraifft o'r canlynol	eisteddfod, digwyddiad blynyddol
Yn cynnwys	Cadair yr Eisteddfod Genedlaethol, Coron yr Eisteddfod Genedlaethol, Y Fedal Ryddiaith, Gwobr Goffa Daniel Owen, Tlws y Cerddor, Gwobr Goffa David Ellis, Gwobr Goffa Llwyd o'r Bryn, Medal Aur am Gelfyddyd Gain, Medal Aur am Grefft a Dylunio, Medal Aur mewn Pensaernïaeth, Ysgoloriaeth W. Towyn Roberts, Medal Syr T.H. Parry-Williams, Dysgwr y Flwyddyn, Medal Gwyddoniaeth a Thechnoleg yr Eisteddfod Genedlaethol, Albwm Cymraeg y Flwyddyn
Lleoliad yr archif	Llyfrgell Genedlaethol Cymru
Gweithwyr	18, 17, 14
Gwladwriaeth	y Deyrnas Unedig
Gwefan	https://eisteddfod.cymru
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Gŵyl ddiwylliannol fwyaf Cymru yw Eisteddfod Genedlaethol Cymru, gyda chystadlu mewn llenyddiaeth, cerddoriaeth a drama yn elfen bwysig. Ymhlith y cystadlaethau pwysicaf mae cystadleuaeth am y Gadair am awdl, y Goron am bryddest a'r Fedal Ryddiaith am waith rhyddiaith. Ceir hefyd y Rhuban Glas i'r canwr unigol gorau a chyflwynir Medal Syr T.H. Parry-Williams er 1975 i gydnabod gwasanaeth gwirfoddol nodedig ymhlith pobl ifanc. Er 1952, trefnir a llywodraethir yr Eisteddfod gan Lys yr Eisteddfod Genedlaethol. Yn gyffredinol, bu'r niferoedd sy'n ymweld â hi'n gostwng rhwng 1997 a 2017.

Am Eisteddfod eleni gweler Eisteddfod Genedlaethol Cymru Rhondda Cynon Taf 2024

Maes Eisteddfod Genedlaethol Maldwyn a'r Gororau 2003, ar dir fferm Mathrafal.

Yr Eisteddfod ddoe a heddiw

Er bod traddodiad yr eisteddfod yn ganrifoedd oed, ni chynhaliwyd yr Eisteddfod Genedlaethol gyntaf tan 1861, yn Aberdâr. Daeth y gyfres flynyddol honno i ben oherwydd diffyg cyllid yn 1868. Yn 1880 sefydlwyd Cymdeithas yr Eisteddfod Genedlaethol a dan nawdd y gymdeithas hon cynhaliwyd Eisteddfod Merthyr Tudful yn 1881 a chynhaliwyd eisteddfod yn ddifwlch wedyn ar wahân i 1914, 1940 a 2020. (Cynhaliwyd hi ar lein yn 2021.)^[1]

Roedd Iolo Morganwg wedi sefydlu Gorsedd Beirdd Ynys Prydain yn 1792. Fel y tyfodd yr Eisteddfod Genedlaethol daeth yr orsedd i'w chysylltu fwy-fwy gyda hi, gan gychwyn gydag Eisteddfod Caerfyrddin 1819, nes datblygu yn rhan o seremonïau'r eisteddfod fwy neu lai fel y mae heddiw. Yr orsedd sydd yn gyfrifol am seremonïau cadeirio a choroni'r beirdd yn ogystal â chyflwyno'r Fedal Ryddiaith. Ailwampiodd yr Archdderwydd Geraint Bowen tipyn ar y seremonïau, er enghraifft diddymu Seremoni'r Cymry Ar Wasgar, a dod â'r brodyr Celtaidd i mewn i rai o'r prif seremonïau. Mae aelodau'r orsedd yn rhannu'n dri grŵp, gyda lliw gwahanol i wisg bob un.

Caiff yr Eisteddfod Genedlaethol ei chynnal bob blwyddyn yn ystod wythnos lawn gyntaf mis Awst, yn y de a'r gogledd bob yn ail. Ond ceir Seremoni'r Cyhoeddi tua 13 mis cyn yr Eisteddfod. pryd y bydd Gorsedd y Beirdd a'i chefnogwyr yn gorymdeithio drwy'r dref i Gylch yr Orsedd. Ar ôl y seremoni cyflwynir rhestr o destunau'r Eisteddfod i'r Archdderwydd.

Mae maes yr Eisteddfod yn mesur oddeutu 15 i 18 erw (6 i 7 ha). Ar wahân i'r pafiliwn mawr, bydd hefyd y Babell Len, y Babell Ddawns, Pabell y Cymdeithasau, y Lle Celf; a bydd nifer o stondinau gan gymdeithasau gwirfoddol, megis yr Urdd, Merched Wawr; bydd y pleidiau gwleidyddol ar y maes hefyd a busnesau.

Yn y gorffennol, roedd Saesneg yn rhan o'r gweithgareddau, a chlywid hi hyd yn oed ar lwyfan yr Eisteddfod ei hun. Nododd y cyfansoddiad newydd ym 1952 mai iaith swyddogol yr eisteddfod oedd y Gymraeg yn unig, ac roedd Cynan yn flaenllaw yn y gwaith o gadw'r eisteddfod yn uniaith Gymraeg.

Ymhlith eisteddfodau eraill Cymru mae: Eisteddfod Genedlaethol yr Urdd, Eisteddfod Ryngwladol Llangollen, Eisteddfod Pantyfedwen, Eisteddfod Powys ac Eisteddfod Môn. Ceir hefyd nifer o eisteddfodau llai ledled Cymru, megis Eisteddfod Pwll-glas.

Prif wobrau'r eisteddfod

Rhestr o Eisteddfodau Cenedlaethol

19eg ganrif

1869-1879 - Eisteddfodau answyddogol yn y gogledd

Ail-gychwyn Eisteddfod Genedlaethol

20fed ganrif

21ain ganrif

2001 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Dinbych 2001
2002 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Tyddewi 2002
2003 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Maldwyn a'r Gororau 2003
2004 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Casnewydd 2004
2005 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Eryri a'r Cyffiniau 2005
2006 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Abertawe 2006
2007 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Sir y Fflint a'r Cyffiniau 2007
2008 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Caerdydd a'r Cylch 2008
2009 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Meirion a'r Cyffiniau 2009
2010 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Blaenau Gwent a Blaenau'r Cymoedd 2010
2011 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Wrecsam a'r Fro 2011
2012 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Bro Morgannwg 2012
2013 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Sir Ddinbych a'r Cyffiniau 2013
2014 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Llanelli 2014 ^[2]
2015 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Maldwyn a'r Gororau 2015 ^[3]
2016 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Sir Fynwy a’r Cyffiniau 2016
2017 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Ynys Môn 2017
2018 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Caerdydd 2018
2019 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Sir Conwy 2019
2020 - Gohiriwyd Eisteddfod Ceredigion oherwydd Pandemig COVID-19. Yn hytrach cynhaliwyd Gŵyl AmGen, Gŵyl ar-lein.
2021 - Gohiriwyd Eisteddfod Ceredigion eto i 2022. Cynhaliwyd Eisteddfod AmGen 2021 yn ei le.
2022 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Ceredigion 2022
2023 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Llŷn ac Eifionydd 2023
2024 - Eisteddfod Genedlaethol Cymru Rhondda Cynon Taf 2024

Llyfryddiaeth

Alan Llwyd, Prifysgol y Werin: Hanes Eisteddfod Genedlaethol Cymru 1900-1918 (Cyhoeddiadau Barddas, 2008)
Alan Llwyd, Blynyddoedd y Locustiaid: Hanes Eisteddfod Genedlaethol Cymru 1919-1936 (Cyhoeddiadau Barddas, 2007)
Alan Llwyd, Y Gaer Fechan Olaf: Hanes Eisteddfod Genedlaethol Cymru 1937-1950 (Cyhoeddiadau Barddas, 2006)

Gweler hefyd

J. Elwyn Hughes, golygydd y Cyfansoddiadau rhwng 1985-2015
Rhestr o Archdderwyddon
Rhestr ffigurau ymwelwyr â'r Eisteddfod Genedlaethol

Gwyliau iaith Celtaidd eraill

Cyfeiriadau

↑ Melville Richards, "Eisteddfod y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg", yn Twf yr Eisteddfod: Tair Darlith, gol. Idris Foster (Aberystwyth: Llys yr Eisteddfod Genedlaethol, 1968)
↑ "Gwefan yr Eisteddfod". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-05-09. Cyrchwyd 2013-04-27.
↑ Newyddion BBC am Eisteddfod 2015

Dolenni allanol

[1] Melville Richards, "Eisteddfod y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg", yn Twf yr Eisteddfod: Tair Darlith, gol. Idris Foster (Aberystwyth: Llys yr Eisteddfod Genedlaethol, 1968)

[2] "Gwefan yr Eisteddfod". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-05-09. Cyrchwyd 2013-04-27.

[3] Newyddion BBC am Eisteddfod 2015

[1]

[2]

[3]